Londyn: Historia spod ziemi

Jest druga połowa XVI wieku, szalejące w Londynie epidemie zbierają obfite żniwo. Lokalne cmentarze pękają w szwach, nie są w stanie pomieścić wszystkich zmarłych. To wtedy, w 1569 r., powstaje cmentarzysko Bedlam. Nekropolia jest specyficzna – jedyna w stolicy niezwiązana z żadnym kościołem parafialnym, a do tego nieprowadząca własnych rejestrów pogrzebowych. Jak się przypuszcza, w ciągu dwóch wieków pochowano tu ponad 20 tys. osób, głównie ludzi ubogich, których krewnych nie było stać na opłacenie miejsca na „normalnym” cmentarzu. Ale były i inne przyczyny, dla których grzebano w Bedlam – przede wszystkim polityczne i religijne. Podczas prac wykopaliskowych archeolodzy mają nadzieję znaleźć szczątki znanych osób, które zapisały się w historii miasta.

Okno na przeszłość

118 km torów, niemal 10 tys. osób zatrudnionych przy budowie. Crossrail to największa inżynieryjna inwestycja w Europie. Nowoczesna linia kolejowa, przy której prace rozpoczęto w 2009 r., będzie obsługiwała Londyn na kierunku wschód – zachód oraz okolice miasta. Główną częścią projektu jest 42-kilometrowy tunel – koszt jego wydrążenia to około 1,5 mld funtów. Inwestycja, której ukończenie planowane jest w 2018 r., co jakiś czas odkrywa tajemnice z przeszłości. Do tej pory znaleziono już ponad 10 tys. zabytkowych przedmiotów, w ponad 40 różnych miejscach. Jednak to, co znajduje się w rejonie przyszłej stacji kolejowej Liverpool Street, przeszło oczekiwania naukowców.

Jay Carver, główny archeolog Crossrail, porównuje prowadzone właśnie wykopaliska do okna dającego wgląd w jeden z najbardziej burzliwych okresów w dziejach Londynu.

– Pochowani tu ludzie żyli w czasach wojen domowych, odrodzenia, sztuk Szekspira, narodzin nowoczesnego przemysłu, wielkiej zarazy, wielkiego pożaru. To fascynujące lata przechodzenia od rządów Tudorów do kosmopolitycznej, nowoczesnej metropolii – mówi Carver, dodając, że znaleziska dadzą unikalną możliwość bliższego poznania życia i śmierci XVI-, XVII- oraz XVIII-wiecznych londyńczyków.

Złotnicy i rzeźnicy

Wykonali tytaniczną pracę, przekopali się przez sterty dokumentów – zgromadzonych w Londyńskim Archiwum Metropolitarnym, a także w ponad 70 parafiach brytyjskiej stolicy, które w swoich księgach pogrzebowych odnotowały parafian pochowanych na cmentarzysku w Bedlam, znanym później również jako New Churchyard. Dzięki wielomiesięcznym badaniom prowadzonym przez 16 wolontariuszy ustalono nazwiska 5323 z 20 tys. osób pogrzebanych na tej nekropolii. Nekropolii, która funkcjonowała od 1569 do przynajmniej 1738 r., po czym w połowie XVIII wieku na jej miejscu wybudowano domy dla robotników. W roku 1829 budynki zostały zburzone i powstała Liverpool Street.

Na podstawie zgromadzonych przez wolontariuszy materiałów wiadomo, że 21 proc. osób, których szczątki spoczęły w Bedlam, było ofiarami dżumy, 16 proc. gruźlicy, a 13 proc. zmarło w wieku niemowlęcym bądź urodziło się martwe. Z kolei 19 proc. to więźniowie.

Rejestry są niekompletne, nie ulega jednak wątpliwości, że grzebano tu ludzi z różnych części miasta, wśród których było wielu służących, krawców, szewców oraz przewoźników wodnych. Ale także złotników i rzeźników – uchodzących wówczas za przedstawicieli klasy średniej.

Odrębną grupę stanowią ludzie, którzy z różnych powodów zapisali się w historii Londynu. Wśród nich są burmistrz stolicy sir Ambrose Nicholas, kontrowersyjny pisarz religijny i założyciel ruchu swojego imienia Lodowicke Muggleton oraz dr John Lamb. Ten ostatni, astrolog i doradca pierwszego księcia Buckingham, został ukamienowany na śmierć przez rozwścieczony tłum w 1628 r., w następstwie oskarżeń o gwałt i czarną magię.

W Bedlam spoczęli również dwaj najbardziej znani przedstawiciele Levellerów – stronnictwa aktywnego w czasie rewolucji burżuazyjnej w Anglii, głównie w latach 1647 – 49. Pierwszy z nich, założyciel i ideolog grupy, John Lilburne zmarł w wieku 43 lat. Z przyczyn naturalnych, ale wcześniej doświadczył wieloletnich prześladowań ze strony króla Karola I Stuarta oraz Olivera Cromwella.

Drugi to Robert Lockyer – za swoją działalność rozstrzelany przez pluton egzekucyjny w kwietniu 1649 r. przed katedrą św. Pawła. Jego pogrzeb, w którym wzięło udział ponad 4 tys. ludzi, stał się wielką demonstracją przeciw ówczesnym władzom, a Lockyera okrzyknięto męczennikiem.