Ciężkie życie Starego Johna
Los, który czekał tych białych niewolników, był niezwykle ciężki. Stawali się własnością swoich panów i byli traktowani jak robocze zwierzęta. Czasami gorzej. Starano się, by nie odzyskiwali wolności. Zrobiono to, wprowadzając specjalny system kar – opisano go w Ustawie o Prawach Panów i Niewolników stanu Virginia z 1661 r. – i za każde naruszenie obowiązków dokładając kolejne lata do odpracowania. Dla przykładu: za zawarcie małżeństwa podczas „terminu” przybywały 4 lata, za spłodzenie dziecka – 3 lata, za kradzież chleba – 2 lata, a za zniknięcie z plantacji bez pozwolenia… 1 rok za każde dwie godziny. I tak dalej… To prawo było zresztą pierwowzorem późniejszego kodeksu czarnego niewolnictwa.
Sytuacja pogarszała się z roku na rok, o czym przekonuje statystyka. O ile na samym początku istnienia plantacji, gdy wśród pracujących byli jeszcze ludzie wolni, średnia „wydajność” robotnika wynosiła 400 funtów tytoniu rocznie, to 80 lat później było to już funtów 1900. Był to wynik osiągnięty bez żadnych zmian w technologii, a więc tylko poprzez zwiększenie wydajności pracowników. Jednak to tylko statystyka. Często więcej mówi anegdota. Wśród dzieci, które przypłynęły do Virginii w pierwszych transportach, znalazła się niejaka Elizabeth Abbott. Dziewczyna była sprytna i rezolutna, i należała do nielicznych, którzy dożyli dorosłości. Młoda kobieta miała niezależną duszę i niespecjalnie lubiła poddawać się kontroli panującej na plantacjach. Znikała od czasu do czasu, a właściciele starali się ją tego oduczyć. Pewnego dnia zarządzili karę w postaci 500 batów, którą miał wykonać jeden z jej przyjaciół. Było to równoznaczne z wyrokiem śmierci. „Elizabeth odczołgała się z plantacji i zmarła na sąsiadującej z nią działce. O charakterze służebności w Virginii wiele mówi, że nawet kiedy leżała tam umierająca, to sąsiad, który się do niej pofatygował, zaoferował, że weźmie ją z powrotem, by mogła przeprosić właściciela za swoje zachowanie” – pisali Don Jordan i Michael Walsh w doskonałej książce „White Cargo”. Plantatorzy musieli tłumaczyć się przed sądem, ale uniewinniono ich z zarzutu nadmiernego okrucieństwa, tłumacząc, że była to kara umiarkowana.
Wiele szczegółów życia na plantacjach ujawniła też będąca wielkim skandalem afera Henry’ego Smitha. Choć – tak to często bywa – zaczęło się nie od współczucia dla bezlitośnie bitych i poniewieranych niewolników, a skandalu obyczajowego. Trzeba pamiętać, że Virginia w tym okresie była na wskroś purytańska, a głową można było odpowiadać nawet – przynajmniej w teorii – za uparte niechodzenie do kościoła. Dlatego sensacje łóżkowe miały sporą siłę rażenia, choć – to także znaczące – na przykład gwałtów na służących nie uznawano za jakikolwiek problem. Henry Smith był bogatym plantatorem, który dorobił się na przewożeniu ludzi z Wysp do kolonii. Urządził się w Virginii, a jego słabością były kobiety. Kochanki dobierał sobie spośród niewolnic lub służących, a jedną z nich była Elizabeth Carter. Traf chciał, że ta zaszła z nim w ciążę i urodziła. Jednak zaraz po porodzie zabiła dziecko i trafiła za to przed sąd. Tam opowiedziała, że należało ono do Smitha, a opowieść okrasiła licznymi szczegółami dotyczącymi jego życia łóżkowego. Opowiedziała o gwałtach, nietypowych upodobaniach, a nawet o manage a trois, w którym uczestniczył on, ona i siostra jego żony.
Za gwałt i morderstwo Smith wprawdzie nie odpowiedział – to byłby niebezpieczny precedens – ale skazano go za naruszenie porządku publicznego i musiał zapłacić 500 funtów tytoniu. Jednak sprawa nie skończyła się w ten sposób i kolejni służący zaczęli składać na niego skargi. Wśród zachowanych historii jest i taka, której bohaterem był Stary John. Był to człowiek mniej więcej 60-letni, którego ciało przestało nadążać za wymaganiami życia na plantacji. Starość nie była jednak wymówką, którą Smith mógł uznać. Kiedy mężczyzna ukradł… kromkę chleba, właściciel wymierzył mu karę. Tą było 50 batów na nagie ciało, zakucie w łańcucy oraz dodatkowa praca. Człowiek przeżył trzy tygodnie, po których zakopano go w bezimiennym grobie. Jak setki tysięcy innych.
***
Fala niewolników płynęła z Wysp do Stanów Zjednoczonych aż do końca XVIII wieku. Skończyła się dopiero w kilka lat po tym, jak USA wygrały wojnę o niepodległość. Zdecydowała nie tylko polityka, ale też ekonomia – z czasem czarni niewolnicy z Afryki stali się po prostu tańsi od białych z Wysp. Jednak wcześniej – to znów Jordan i Walsh – „to, co działo się z białymi skazańcami po ich przybyciu do Nowego Świata, było tym samym, co działo się z Afrykanami. Jedni i drudzy byli reklamowani na sprzedaż, poddawani inspekcji i w łańcuchach zabierani przez nowych panów lub pośredników. Innych służących, poza łańcuchami, sprzedawano w ten sam sposób”. Ludzi znacznie bardziej dzieliło bowiem wówczas nie to, że byli biali i czarni, ale to, że byli bogaci lub biedni.
Tomasz Borejza, Cooltura
