W młodości miałem przyjemność studiowania historii na Akademii Pedagogicznej w pięknym mieście Krakowie. Niestety nie udało mi się studiów skończyć - z jakiegoś powodu moje priorytety (lub raczej ich brak) nie pokrywały się z oczekiwaniami władz uczelnianych. Lecz jak śpiewał Rysiek Riedel "we mnie zostało coś z tamtych lat" - głęboka niechęć do rozrabianego spirytusu oraz historyczny "konik" który podejrzewam zostanie już ze mną do samego końca. Uwielbiam cofać się do zamierzchłych czasów i starać się wejść w skórę naszych przodków, wyobrażać sobie w jaki sposób myśleli i co było dla nich ważne, w co wierzyli. Ich świat był tak bardzo różny od naszego że równie dobrze moglibyśmy mieszkać na dwóch różnych planetach. Studiowanie ludzi z zamierzchłym czasów pozwala nam również dostrzec ciekawą perspektywę, którą łatwo można przegapić wśród problemów dnia codziennego - w porównaniu do czasów historycznych nasza sytuacja materialna nigdy nie wyglądała lepiej. Dlatego też chciałem napisać o pięciu rzeczach za które jestem najbardziej wdzięczny naszej cywilizacji i kulturze.
1. Antybiotyki
Antybiotyki w postaci spleśniałego chleba były w użyciu od czasów antycznych w Egipcie, Chinach i w Rzymie lecz prawdziwego przełomu w roku 1928 dokonał Alexander Fleming odkrywając penicylinę. Dzięki pomocy innych uczonych lek wszedł do użycia wśród wojsk alinatów podczas drugiej wojny światowej a po wojnie na dobre zadomowił się również pośród medycyny cywilnej. Dzięki antybiotykom możliwa jest obrona przed schorzeniami takimi jak gruźlica czy zapalenie płuc, które w przeszłości były przeważnie śmiertelne. W krajach rozwijających się w Azji i Afryce obie choroby pozostają główną przyczyną zgonów. Również zapalenia przewodu pokarmowego, które jeszcze na początku 20 wieku stanowiły blisko 1/3 wszystkich przyczyn śmierci, dzięki antybiotykom, dostępowi do czystej wody i kanalizacji przestały być śmiertelnym zagrożeniem. W przeszłości każda, nawet najmniejsza rana mogła być przyczyną zakażenia, które kończyło się śmiercią lub utratą kończyny. Dzięki antybiotykom możliwe są operacje chirurgiczne a śmiertelność podczas porodów zmalała w znaczący sposób. Dla porównania skali problemu chorób zakaźnych w przeszłości warto przytoczyć epidemię hiszpańskiej grypy w latach 1918-1919. Ponad 500 milionów ludzi zostało zakażonych z czego przyjmuje się że zmarło od 50 do 100 milionów. W walkach podczas pierwszej wojny światowej zginęło łącznie około 40 milionów ludzi.
2.Szczepionki
Szczepionki przeciwko ospie po raz pierwszy pojawiły się w Chinach podczas X wieku - pacjenci wdychali wirusa przez nos zdobywając automatycznie odporność. Do Europy pomysł dotarł w XVIII wieku, gdzie angielski aptekarz i chirurg Edward Jenner postanowił zbadać powszechnie krążącą plotkę mówiącą o tym że ludzie pracujący przy wypasie bydła nigdy nie cierpią na ospę. Okazało się że ludzie ci byli już zarażeni krowią ospą, której objawy są bardzo łagodne u ludzi a co dawało im naturalną odporność. W 1798 roku Jenner opatentował swoją metodę i ogłosił że jego szczepionka jest bezpieczna dla dzieci i dosrosłych.
Druga generacja szczepionek pojawiła się w latach 80-tych XIX wieku dzięki
Ludwikowi Pasteur, który to wynalazł nowe szczepionki przeciwko wąglikowi i cholerze. Pod koniec XIX wieku szczepionki były sprawą narodowego prestiżu a obowiązkowe szczepienia weszły na stałe w kodeksy prawne państ europejskich. Dzięki temu możliwa była w 1980 roku całkowita eksterminacja wirusa czarnej ospy, która tylko przez ostatnie 100 lat swojego istnienia pochłoneła około 500 milionów istnień. Również walka z chorobami takimi jak polio, tężec i odra stała się o wiele łatwiejsza a nawet w przypadku krajów zachodnich prawie wygrana całkowicie (niestety dzięki staraniom "szczepionkowców" w USA co roku jest około 30 przypadków tężca, prawie wszytskie z powodu braku zgody na szczepienia).
3.Internet
Pierwsze próby połączenia wielu komputerów w jedną sieć zaczeły się już w latach 60-tych. Koniem napędowym i głównym sponsorem tego pomysłu był Departament Obrony armii USA w swojej nieustającej zimno-wojennej krucjacie przeciwko Związkowi Radzieckiemu. Próby pokonania wroga za wielką wodą były również przyczyną rozwoju programu kosmicznego i wielu innych wynalazków jak na przykład GPS. Z czasem technologia zaczęła powoli przenikać do "cywila" gdzie dzięki swojej przydatności szybko została przyjęta z otwartymi ramionami. Internet od połowy lat 90-tych zaczął się upowszechniać w niesamowitym tempie zmieniając na zawsze kulturę, biznes, komuniację i wiele innych aspektów naszego życia. Dziś jest blisko 4 miliardy ludzi korzystających z Internetu każdego dnia. Dla porównania, w 1993 roku tylko 1% komunikacji odbywało się przez internet, rosnąc do 51% w roku 2000 a w 2007 procent komuniacji internetowej wynosił już 97%. Dziś zawartość wszystkich bibliotek na świecie jest tylko w odległości paru kliknięć a dzięki serwisom takim jak YouTube, Udemy czy TED Talks wszyscy mamy darmowy (lub prawie darmowy) dostęp do wyższej edukacji i dorobku światowej kultury. Po raz pierwszy w historii słowo mówione ma większy zasięg niż słowo pisane, czego dowodem jest rosnąca w astronomicznym tempie liczba podcastów i audiobooków oraz zanikające jeszcze szybciej księgarnie. Podobna rewolucja miała miejsce w XV wieku kiedy to Johannes Guttenberg wynalazł czcionkę drukarską i upowszechnił słowo pisane na całym świecie.
4. Zanik konfliktów zbrojnych
Wojny były od zarania dziejów, obok chorób zakaźnych i głodu, jedną z głównych przyczyn zgonów. Nawet nasi najbliźsi kuzyni, szympansy, patrolują swoje terytorium i jeśli natkną się na osobnika z innej sąsiedniej grupy dosłownie rozrywają go na kawałki, co odkryła w latach 60-tych Jane Goodall. Dziś konflikty zbrojne wydają nam się czymś odległym i nierealnym, głównie z powodu naszej krótkiej pamięci. Można wiele powiedzieć o naszej historii ale na pewno nie można stwierdzić że była pokojowa. Jak pisze Steven Pinker w swojej książce "Enlightenment now", podczas drugiej wojny światowej w walkach ginęło 300 ludzi na 100000, w latach 70-tych ta liczba spadła do dwunastu. Dziś w konfliktach zbrojncyh na sto tysięcy ludzi ginie mniej niż jedno życie. Wiek XX był świadkiem dwóch światowych konfliktów w których łącznie zginęło ponad 120 milionów ludzi. W samej Rosji podczas drugiej wojny światowej zginęło 20% populacji. Od 1945 roku liczba konfliktów i ofiar wojennych zaczyna się zmniejszać, nie bez pomocy organizcji takich jak ONZ. W przypadku Europy, dzięki unifikacji i współpracy po raz pierwszy w historii od 70 lat panuje pokój. Unia Europejska ma wiele wad ale te giną w morzu zalet. Jak pisze dalej wspomniany wcześniej słynny psycholog i autor Steven Pinker - "Wojna powoli wychodzi z mody". Nareszcie.
5. Wszyscy (prawie) mamy co jeść
Dziś temat pożywienia dla większości ludzi na zachodzie kojarzy się głównie z supermarketem i dylematami w stylu "który z jedenastu gatunków sera mam dziś spróbować". Wizja głodu jest nam obca a brak na półce naszego ulubionego produktu jest dla nas powodem nieustających narzekań na nasze polityczne i ekonomiczne struktury. Lecz taki stan rzeczy pojawił się całkiem niedawno - jeszcze w poprzednim stuleciu głód był czymś powszechnym. Ze względu na prymitywną technikę rolnictwa i słabą sieć transportową oraz zmieniające się warunki pogodowe perspektywa głodu wisiała nad ludźmi od początków Neolitycznej Rewolucji, kiedy to ludzie około roku 10000 p.n.e zaczęli powoli porzucać myślistwo-zbieractwo i osiadać w stałych siedzibach. Dopiero w połowie XIX wieku dzięki postępowi industrializacji, technik rolnictwa i sieci transportowej ludzie zaczęli mieć szansę w walcę z tą jedną z najgorszych plag. Lecz jeszcze w ciągu XX wieku przyjmuje się że z głodu zmarło blisko 70 milionów ludzi. Dużą część tej liczby stanowią ofiary komusitycznego reżimu w ZSRR i Chinach - głód w ZSRR między 1921-22 (5 milionów ofiar), Holodomor na Ukrainie i Kazachstanie między 1932-33 (6 milionów ofiar z czego 40% wszystkich ludzi na Kazachstanie) oraz największa klęska głodu w historii - chiński "wielki skok" gdzie z głodu zmarło między 30 a 45 milionów ludzi. Dziś na szczęście widmo braku pożywienia opuściło Europę lecz dalej jest jak najbardziej realne w Afryce, gdzie ONZ ogłosiło w 2017 roku że w krajach takich jak Sudan, Somalia, Nigeria czy Jemen ponad 20 milionów ludzi dalej jest zagrożonych klęską głodu. Po raz pierwszy w historii na zachodzie więcej ludzi umiera z powodu otyłości niż niedożywienia.
Lista tutaj się nie kończy, warto jeszcze przytoczyć takie zmiany jak wzrost długości życia, rozwój i postęp świadczeń socjalnych, wolność osobista czy ogólny dostęp do sieci elektrycznej - każda zasługująca na miano rewolucyjnej. Nie oznacza to jednak że "różowe okulary" przysłaniają mi nasze współczesne problemy. Każda generacja ma swoje własne biblijne powodzie - nasi dziadkowie dwie wojny światowe, nasi rodzice zimną wojne a my zmianę klimatu, nierówności w dystrybucji kapitału czy walkę z zanieczyszczeniem naszego środowiska. Lecz niezbitym jest fakt że od całkiem niedawna fala postępu na całym świecie podnosi wszystkich w górę. Jeszcze nigdy nasza sytyacja materialna nie była tak dobra jak teraz. I to jest coś z czego należy się cieszyć i starać się być godnym tych dobrodziejstw które nasi przodkowie wypracowali z takim trudem i poświęceniem.
Wczytuję dane...