Imponujących rozmiarów obraz, który rzadko opuszcza swój dom w Collegium
Novum Uniwersytetu Jagiellońskiego, będzie stanowił część nowej wystawy
przybliżającej zwiedzającym twórczość Jana Matejki (1838-1893). Matejko
to niezwykle wyrazisty artysta. Mimo że powszechnie w Polsce od dawna
uważany jest za malarza narodowego, poza granicami kraju pozostał w
dużej mierze nieznany.
Matejko zasłużył sobie na ogromne uznanie Polaków swymi wielkimi,
dynamicznymi i szczegółowymi prezentacjami kluczowych momentów w
historii narodu. Prezentowane dzieło upamiętnia osiągnięcia polskiego
astronoma Kopernika (1473-1543), pierwszego człowieka od czasów
starożytnych Greków, który odkrył, że Słońce, a nie Ziemia, znajduje się
w centrum układu planetarnego i że to wokół niego krąży Ziemia.
Monumentalne płótno zostało namalowane w 1873 r. z okazji 400-lecia
urodzin astronoma. Matejko zdecydował się uwiecznić wyobrażenie
Kopernika w chwili odkrycia, gdy w swym rodzinnym Fromborku z mapą
układu słonecznego u boku omawia swe odkrycie z Bogiem. W
przeciwieństwie do Galileusza, który około 73 lata później doszedł do
podobnych wniosków, ale zraził do siebie Kościół katolicki, Kopernik
nigdy nie został ekskomunikowany za podważanie tradycyjnych poglądów; w
istocie ówcześni, oświeceni duchowni świętowali jego przełom.
Obraz przedstawiający polskiego odkrywcę zyskał niemal natychmiastową
sławę, gdy został po raz pierwszy wystawiony w Krakowie.
Rozpowszechniano go w tysiącach reprodukcji, a następnie zakupiono w
1873 roku ze składek publicznych dla Uniwersytetu Jagiellońskiego. W tym
czasie Polska znajdowała się pod zaborami, a dyskusję o narodowości
Kopernika toczyli zarówno Niemcy, jak i Polacy, uważając astronoma za
swojego rodaka. Obraz ukazuje klęczącego i oniemiałego astronoma na tle
rozgwieżdżonego nieba na dachu wieży we Fromborku w pobliżu katedry,
gdzie pełnił funkcję kanonika. Ta aranżacja przedstawia Kopernika jako
Polaka, w zgodzie z ówczesnymi tendencjami w Polsce, gdzie podkreślano
znaczenie postaci narodowych, których dzieła stanowiły zarówno symbol
polskiej tożsamości kulturowej, jak i były nośnikiem polskiej narodowej
dumy.
Częścią wystawy będzie także replika dzieła
De revolutionibus orbium coelestium Kopernika (O obrotach sfer niebieskich),
wydana w 1543 roku (National Maritime Museum, Greenwich, Londyn), która
stanowiła punkt zwrotny w zrozumieniu miejsca człowieka we
wszechświecie, wraz z instrumentami astronomicznymi (Muzeum Uniwersytetu
Jagiellońskiego, Kraków), a także autoportret Matejki i studium
Kopernik, Rozmowy z Bogiem (Muzeum Narodowe w Krakowie).
- Matejko widział swoją rolę nie tylko w uwiecznianiu wielkich wydarzeń z
historii Polski, ale również w wyrażaniu ich głębokiego wewnętrznego
znaczenia dla Polaków. Wieńczy on długą tradycję malarstwa historycznego
i w ramach odkrywania szerszego świata sztuki, był jednym z najbardziej
pomysłowych i prowokujących wyrazicieli tego typu malarstwa - ocenia
Christopher Riopelle, kurator wystaw malarstwa po 1800 r. w National
Gallery w Londynie.
Bądź pierwszą osobą, komentującą ten artykuł.