230. rocznica uchwalenia Konstytucji 3 Maja

Czy Konstytucja 3 Maja przyjmowana była w ramach zamachu stanu?

Uważam, że dzisiaj używa się na określenie sytuacji historycznych terminów nieadekwatnych, które są jednak wystarczająco wyraziste, żeby zainteresować odbiorców. Zamach stanu to przecież termin określający przejęcie władzy politycznej przez jedną osobę lub grupę, która nie zamierza zmieniać ustroju, a jedynie, łamiąc dotychczasowy porządek, przejmuje władzę. Tak jednak nie było w tym wypadku. Ustawa zmieniała ustrój. Jej autorzy chcieli jednak wprowadzić zasadę, żeby głosowano na całą jej treść, a nie debatowano nad poszczególnymi przepisami, ponieważ obawiali się, że debata się przedłuży i rozejdą się bez efektów. Przekonali się, że mają zbyt mało głosów, aby ustawa została przyjęta, zastosowali więc kolejny wybieg przesuwając termin obrad z 5 maja na 3 maja, o czym wiedziała grupa zwolenników konstytucji i niewielka grupa jej przeciwników – ok. 70 posłów z opozycji uczestniczyło w obradach. Zwolennicy reform wiedzieli, że Rzeczpospolitą czeka kolejny rozbiór, a sytuacja międzynarodowa zmieniała się na niekorzyść Polski. Król wniósł więc pod obrady Sejmu konstytucję, stwierdzając, że tylko ona uchroni kraj przed upadkiem. Opozycja protestowała, ponieważ przyjmowano tę ustawę bez dyskusji. Tryumf reformatorów pokazał Jan Matejko w swoim obrazie, kiedy reformatorzy udają się na mszę dziękczynną po sejmowym głosowaniu, odprowadzani przez tłum mieszczan i szlachty. Na pewno ustawa rządowa przyjmowana była przy złamanych procedurach, ale była to bardziej pokojowa rewolucja niż zamach stanu. Aby uniknąć oskarżenia, że Konstytucja została przyjęta w sposób nielegalny, w lutym następnego roku zwołano sejmiki, które większością głosów opowiedziały się za konstytucją.

Kto jest autorem Konstytucji 3 Maja?

Autorami konstytucji są Stanisław August Poniatowski, Hugo Kołłątaj oraz Ignacy Potocki, choć niektórzy badacze twierdzą, że to jedynie król wypracował ostateczny jej kształt, to chyba trzeba przyjąć, że pozostali dwaj również się do jej redakcji przyczynili.

Czy Konstytucja 3 Maja została uchwalona jednomyślnie?

Została przyjęta większością głosów. Następnego dnia 28 posłów złożyło protest przeciwko sposobowi jej przyjęcia, jednak później wielu z nich swoje podpisy wycofało.

Konstytucja przetrwała trochę ponad rok. Pod koniec kwietnia następnego roku zawiązała się w porozumieniu z cesarzową Rosji konfederacja, zwana targowicką, choć właściwie powstała w Petersburgu. Hasłem jej była „obrona zagrożonej wolności” i obalenie trzeciomajowej ustawy. Stanisław Szczęsny Potocki, Franciszek Ksawery Branicki, Seweryn Rzewuski i inni magnaci i generałowie zwrócili się do Katarzyny II z prośbą o wprowadzenie wojska. W połowie maja 100-tysięczna rosyjska armia przekroczyła granice Rzeczypospolitej, rozpoczynając wojnę. Kiedy Rosjanie doszli do Wisły, król przystąpił do konfederacji, nie widząc szans na wygraną w działaniach wojennych, a mając nadzieję na pertraktacje i uratowanie jakiejś części wdrożonych reform. Oskarżono wówczas króla o zdradę, a ks. Józef Poniatowski i gen. Tadeusz Kościuszko na znak protestu podali się do dymisji; wielu udało się na emigrację. Wojska rosyjskie zajęły wszystkie województwa Rzeczypospolitej.