230. rocznica uchwalenia Konstytucji 3 Maja

Konstytucja majowa z 1791 roku była próbą unowocześnienia ustroju Polski i ratowania jej suwerenności, dodatkowo została uchwalona na drodze konsensusu, a nie rozlewu krwi. Choć obowiązywała w sumie przez 14 miesięcy, po dziś dzień jest wśród Polaków powodem do dumy. Dyrektor Biblioteki Polskiej POSK w Londynie dr Dobrosława Platt, która dotychczas zorganizowała dwie wystawy opowiadające o tym, jak na Konstytucję 3 Maja reagowali Anglicy, w wywiadzie opisała historię powstania tego przełomowego dokumentu oraz tłumaczy jego znaczenie dla Polaków i środowiska międzynarodowego.

W zbiorach Biblioteki Polskiej POSK w Londynie znajduje się polska i angielska wersja Konstytucji 3 Maja. Jak do tego doszło?

Biblioteka gromadzi zbiory od niemal osiemdziesięciu lat. Głównym jej zadaniem jest gromadzenie poloników, a więc różnych materiałów dotyczących Polski i Polaków lub wytworzonych przez Polaków. W okresie wojny, a także jeszcze kilka lat po wojnie p. Maria Danilewiczowa kupowała poloniki także na aukcjach i w antykwariatach, znakomite zbiory przekazywano bibliotece również w darze, w tym także stare druki. W ten sposób gromadzono znakomitą kolekcję, a w niej znalazł się zarówno pierwodruk Konstytucji 3 Maja, jak i drugie wydanie jej angielskiej wersji. Wersja angielska mieści się w tzw. klocku, co oznacza, że są tam razem z polską konstytucją w języku angielskim oprawione konstytucja francuska w języku francuskim i angielskim oraz konstytucja amerykańska. O tym egzemplarzu wiemy tylko tyle, że był własnością Johna Parkera (1772-1840), pierwszego hrabiego Morley, znanego jako Lord Boringdon, polityka, członka Izby Lordów; egzemplarz ten jest zaopatrzony w ekslibris hrabiego.

Zorganizowała pani dwie wystawy poświęcone Konstytucji 3 Maja. Proszę nam o nich opowiedzieć.

Organizowałam dwie wystawy, których celem było pokazanie, w jaki sposób Anglicy reagowali na pojawienie się w Polsce konstytucji. Pierwsza z nich, którą otwieraliśmy 3 maja 2017 w oszklonych witrynach POSK-u, prezentowała angielską i polską wersję konstytucji, które są w zbiorach Biblioteki Polskiej POSK w Londynie. Interesujące jest to, że angielskie tłumaczenie, wydane u Debretta, pojawiło się już w czerwcu 1791 r., a popularność tego tekstu była tak duża, że w tym samym miesiącu pojawiło się także drugie wydanie. I to właśnie drugie wydanie jest w zbiorach Biblioteki Polskiej POSK w Londynie. Mając na uwadze ówczesne możliwości przesyłania tekstu, można powiedzieć, że polskie służby dyplomatyczne zadziałały błyskawicznie. Autorem tego tłumaczenia był Franciszek Bukaty, ambasador Rzeczypospolitej w Królestwie Wielkiej Brytanii. Odnotowaliśmy wówczas reakcję Edmunda Burke’a, pisarza, teoretyka polityki, posła partii konserwatywnej, na przyjęcie konstytucji. W swoich wystąpieniach chwalił polską rewolucję, która wprowadzała zasadnicze zmiany bezkrwawo w przeciwieństwie do rewolucji francuskiej. Ze względu na bardzo pozytywny odbiór tej ekspozycji i wiele pytań odbiorców, które wówczas się pojawiły, w następnym roku zorganizowałam wystawę „Brytyjczycy wobec spraw polskich w II poł. XVIII w.”, pokazującą już szerszy kontekst wydarzeń, które poprzedzały uchwalenie konstytucji i reakcje Anglików na te wydarzenia.

Jak doszło do powstania Konstytucji majowej? Jaki kontekst historyczny temu towarzyszył?

To pytanie zmuszające do dłuższego wywodu. Konstytucja była rezultatem działalności pewnych środowisk patriotycznych, które starały się odpowiedzieć na pytanie, jak powinien być ukształtowany system państwowy Rzeczypospolitej, aby mogła ona działać jako państwo nowoczesne, pozbawione rosyjskiego protektoratu i odzyskujące ziemie, zagarnięte przez zaborców w pierwszym rozbiorze.