28 listopada 1918 roku. Tego dnia, ponad dwa tygodnie po odzyskaniu przez Polskê niepodleg³o¶ci, Tymczasowy Naczelnik Pañstwa Józef Pi³sudski podpisa³ dekret, który przyznawa³ czynne i bierne prawo wyborcze ka¿demu obywatelowi bez wzglêdu na p³eæ. W efekcie, w wyniku wyborów do Sejmu Ustawodawczego, które odby³y siê 26 stycznia 1919 roku, w ³awach poselskich zasiad³y Irena Kosmowska i Jadwiga Dziubiñska (obie PSL Wyzwolenie), Gabriela Balicka (Narodowa Demokracja), Zofia Moraczewska (Socjaldemokracja) oraz Maria Moczyd³owska (Narodowe Zjednoczenie Ludowe). Pó¼niej, po g³osowaniu uzupe³niaj±cym, do³±czy³y do nich Anna Piasecka i Franciszka Wilczkowiakowa (obie z Narodowej Partii Robotniczej) oraz Zofia Sokolnicka (Narodowa Demokracja).
Od ministra do premiera
To by³ znacz±cy awans kobiet, które w ten sposób na niwie politycznej w³±czy³y siê do budowy nowego pañstwa. Pañstwa, którego przez 123 lata (1795-1918) nie by³o na mapie ¶wiata, a o które panie z oddaniem walczy³y w czasie zaborów, walnie przyczyniaj±c siê do podtrzymywania narodowego ducha. Jako ¿ony, matki, wychowawczynie kolejnych pokoleñ patriotów. By³y nauczycielkami, udziela³y siê w partiach, organizacjach spo³eczno-o¶wiatowych, samorz±dach.
Ich polityczne zaanga¿owanie wi±za³o siê g³ównie z ruchem niepodleg³o¶ciowym, ale pojawia³y siê te¿ tendencje feministyczne, widoczne chocia¿by w twórczo¶ci Elizy Orzeszkowej, Zofii Na³kowskiej czy Narcyzy ¯michowskiej.
Ukoronowaniem tej dzia³alno¶ci by³a aktywno¶æ, w ró¿nych formach, podczas I wojny ¶witowej, a nastêpnie, po jej zakoñczeniu, wspomniany ju¿ dekret Józefa Pi³sudskiego, przyznaj±cy kobietom pe³niê praw wyborczych. W okresie II RP w parlamentarnych ³awach zasiada³o 49 pañ, w tym czê¶æ po kilka kadencji.
Po 1945 roku i przejêciu rz±dów przez komunistów liczba przedstawicielek p³ci piêknej w Sejmie wzros³a, chocia¿ w dobie wszechw³adzy jedynie s³usznej partii ta instytucja de facto mia³a znaczenie fasadowe. Niemniej to Zofia Wasilkowska zosta³a pierwsz± kobiet± na ¶wiecie piastuj±c± stanowisko ministra, w 1956 roku staj±c na czele resortu sprawiedliwo¶ci. 20 lat pó¼niej w jej ¶lady posz³a Maria Milczarek – tyle ¿e w odniesieniu do ministerstwa administracji, gospodarki terenowej i ochrony ¶rodowiska.
Z czasem kobiety stawa³y siê coraz bardziej widoczne w polityce, szczególnie w schy³kowym okresie komunizmu. Zasiada³y w gremiach kierowniczych Polskiej Zjednoczonej Partii Robotniczej, mia³y swoje organizacje, ale prawdziwy boom nast±pi³ po 1989 roku, kiedy panie zaczê³y dochodziæ do najwy¿szych stanowisk w pañstwie. W ka¿dym kolejnym rz±dzie by³y ministrami, szerok± ³aw± zasiada³y w parlamencie, a Hanna Suchocka, Ewa Kopacz i Beata Szyd³o sprawowa³y urz±d premiera.
G³owa na gilotynie
Zmiany spo³eczne, obyczajowe, konflikty zbrojne… Globalne przemiany sprzyja³y walce o równouprawnienie p³ci. Walce, która na dobre zaczê³a siê pod koniec XVIII wieku. Za pierwsz± wspó³czesn± bojowniczkê o prawa wyborcze kobiet uchodzi dramatopisarka Olimpia de Gouges, która w czasie rewolucji francuskiej og³osi³a „Deklaracjê Praw Kobiety i Obywatelki”. Zap³aci³a za to g³ow±, ¶ciêta na gilotynie w 1793 roku. Kilkana¶cie miesiêcy wcze¶niej ukaza³a siê praca Angielki Mary Wollstonecraft „Wo³anie o prawa kobiety”, uznawana za pierwszy manifest feministyczny.
Rewolucja francuska nie przynios³a oczekiwanych zmian w zakresie zrównania praw p³ci, niemniej poczyniony wtedy zasiew mia³ zaowocowaæ w przysz³o¶ci. Droga wszak¿e by³a d³uga i krêta, gdy¿ emancypacyjne d±¿enia spotyka³y siê powszechnym niezrozumieniem i traktowano je jako zamach na rodzinê oraz u¶wiêcon± od pokoleñ tradycjê. Du¿± rolê w prze³amywaniu tych stereotypów odegra³ angielski filozof John Stuart Mill. Pisa³ o tym artyku³y w gazetach, wypowiada³ siê publicznie, a swoje równo¶ciowe pogl±dy dog³êbnie wy³o¿y³ w ksi±¿ce „Poddañstwo kobiet”, wydanej w 1869 roku. Jednocze¶nie by³ pierwszym parlamentarzyst±, domagaj±cym siê rozszerzenia praw wyborczych na p³eæ piêkn±.
Same panie te¿ nie zasypywa³y gruszek w popiele. W±tki feministyczne w swoich powie¶ciach porusza³y czo³owe pisarki ery wiktoriañskiej – Elizabeth Gaskell, Mary Ann Evans (publikuj±ca pod pseudonimem George Eliot) oraz siostry Charlotte, Emily i Anne Brontë. Nowatorskie na ówczesne czasy pogl±dy krzewi³y nowopowstaj±ce pisma kobiece, a w 1869 roku Josephine E. Butler utworzy³a Krajowe Stowarzyszenie Kobiet.
Zbieg³o siê to z o¿ywion± dyskusj± na temat mo¿liwo¶ci dopuszczenia pañ na wy¿sze uczelnie. Prekursorem w tym wzglêdzie okaza³ siê uniwersytet w Edynburgu, który przyjmowa³ pojedyncze kandydatki na wydzia³ medycyny, ale bez prawa otrzymania przez nie dyplomu. Sprawê uregulowano dopiero w 1878 roku, dziêki zwi±zkom lekarskim, które zalegalizowa³y mo¿liwo¶æ zdawania egzaminów koñcowych. Z kolei piêæ lat wcze¶niej Mary Ward zapocz±tkowa³a wyk³ady dla kobiet na uniwersytecie w Oksfordzie, a w 1874 roku powsta³a London School of Medicine for Women.
Panie coraz odwa¿niej zdobywa³y ¶wiat nauki, czego ukoronowaniem by³a Nagroda Nobla zdobyta (i to dwukrotnie) przez nasz± rodaczkê Mariê Sk³odowsk±-Curie.
B±d¼ pierwsz± osob±, komentuj±c± ten artyku³.
Walczy³y o to przez ponad stulecie. I w koñcu dopiê³y swego. W XX wieku kobiety uzyska³y prawa wyborcze w wiêkszo¶ci pañstw ¶wiata, a w¶ród jednych z pierwszych krajów, jakie wprowadzi³y nowe uregulowania, by³y Polska i Wielka Brytania. W tym roku mija 100 lat od tamtych wydarzeñ.
