Wielka debata nad imigracją

Najbliższe pół roku będzie w Wielkiej Brytanii prawdziwym festiwalem pomysłów na ograniczenie napływu imigrantów. W związku z coraz lepszą sytuacją gospodarczą kraju to właśnie imigracja – zwłaszcza ta wewnątrz Unii Europejskiej, a więc także z Polski – wysuwa się jako główny temat w kampanii przed majowymi wyborami parlamentarnymi.

Przedsmak tego, co nas czeka, mieliśmy już podczas przeprowadzonych w ciągu ostatniego miesiąca dorocznych konferencji programowych partii politycznych. Temat imigracji był obecny praktycznie we wszystkich wystąpieniach liderów, a pod wpływem oczekiwań opinii publicznej zwolennikami ograniczenia zasady swobodnego przepływu osób stały się nawet partie proeuropejskie. Inna sprawa, że przedstawiane pomysły są na razie mało konkretne i – o ile Wielka Brytania nie zdecyduje się na radykalne rozwiązanie w postaci wyjścia z Unii – będą trudne do wprowadzenia w życie.

Wrażenie ogólnikowości propozycji dotyczy zwłaszcza premiera Davida Camerona, którego słowa z racji pełnionej funkcji i rosnących notowań konserwatystów mają największą wagę. – To, czego potrzebujemy w Wielkiej Brytanii, to renegocjacja naszych stosunków w Unią Europejską. Do tego dążę, to obiecałem, a w centrum renegocjacji muszą być obawy ludzi związane z imigracją. Mam pełną świadomość, kto tu jest szefem, przed kim odpowiadam – to brytyjski naród – mówił kilka dni temu Cameron. Podczas konferencji powiedział natomiast, że migracja wewnątrz Unii jest dziś ważniejszym zagadnieniem dla kraju niż ta spoza, którą Brytyjczykom udało się zahamować, a kwestie takie jak natychmiastowy dostęp do świadczeń socjalnych dla przybyszów z innych krajów UE, transfer zasiłków na dzieci do ich krajów pochodzenia czy brak preferencji przy zatrudnianiu dla mieszkańców kraju to sprawy, o których zamierza rozmawiać z Brukselą. Bardziej konkretne propozycje, w jaki sposób to przekuć na rozwiązania prawne, mają zostać przedstawione przed końcem roku, choć możliwe, że stanie się to wcześniej – przed listopadowymi wyborami uzupełniającymi w jednym z okręgów. Pomysłem, o którym się mówi, jest ograniczenie liczby wydawanych numerów ubezpieczenia (National Insurance) dla osób z krajów UE do 100 tysięcy rocznie. Co więcej, miałyby one być przyznawane czasowo, a szczególnie trudno byłoby je uzyskać pracownikom o niskich kwalifikacjach. Jednak zdaniem krytyków to nie zatrzyma napływu imigrantów, lecz spowoduje, że trafią oni do szarej strefy. Innym rozważanym pomysłem jest wprowadzenie systemu punktowego na wzór Australii, gdzie głównym kryterium decydującym o przyznaniu prawa do osiedlenia się jest wykształcenie i przydatność dla miejscowego rynku pracy. Na początku roku, gdy kończył się okres przejściowy dla Bułgarów i Rumunów, pojawiały się też propozycje, by obywatele nowo przyjmowanych państw mogli podejmować pracę w pozostałych krajach nie po upływie określonej liczby lat, lecz po osiągnięciu przez nie jakiegoś poziomu średniego unijnego dochodu.

Wszystkie te propozycje mają jednak zasadniczą słabość – stoją w sprzeczności z zasadą swobodnego przepływu osób, która jest jednym z fundamentów Unii. O tym, że nie ma mowy o odejściu od niej, ostrzegli Camerona w minionym tygodniu zarówno ustępujący, jak i nowy przewodniczący Komisji Europejskiej – Jose Barroso i Jean-Claude Juncker. – Jeśli chodzi o swobodę przepływu osób, to Unia jest na niej oparta od samego początku i nie zmienię jej, bo jeśli zniszczymy swobodę przepływu osób, później upadną także pozostałe wolności. Nie jestem gotowy do żadnego nieodpowiedzialnego kompromisu – oświadczył Juncker, dodając wprawdzie, że każdy przywódca państwa członkowskiego ma prawo zgłaszać swoje pomysły. Cameron – zakładając, że po majowych wyborach utrzyma się u władzy – ma w przypadku negocjacji z Brukselą tylko jeden atut – zapowiedziane na 2017 r. referendum w sprawie dalszego członkostwa kraju w Unii, za pomocą którego chce wymusić ustępstwa.

Jednak to nie brytyjski premier, lecz Nigel Farage, lider eurosceptycznej Partii Niepodległości Zjednoczonego Królestwa, stał się obecnie głównym rozgrywającym w imigracyjnej debacie na Wyspach. Pod wpływem jej sukcesów i oczekiwań społecznych antyimigrancką retorykę zaostrzyli nie tylko konserwatyści, lecz także koalicyjni Liberalni Demokraci i opozycyjna Partia Pracy. Choć tak jak w przypadku Camerona, też mało jest u nich konkretów. Lider laburzystów Ed Miliband w przemówieniu na partyjnej konwencji zapomniał o wątku imigracyjnym, ale przyznaje on, że decyzja laburzystowskiego premiera Tony’ego Blaira o pełnym otwarciu od 2004 r. rynku pracy była błędna. Najbardziej proeuropejscy z natury Liberalni Demokraci wspominają wprawdzie o pozytywnym wpływie imigrantów, ale ich stanowisko niewiele się różni od konserwatystów. Czyli imigracja wewnątrz UE nie może być nieograniczona, a państwa członkowskie powinny mieć swobodę w ograniczaniu dostępu do systemu opieki socjalnej. W tej sytuacji najbardziej spójne i realne do wprowadzenia rozwiązania w kwestii imigracji prezentuje UKIP. – Nie jest możliwa zmiana zasady swobodnego przepływu osób w Europie bez fundamentalnych zmian traktatowych razem z 27 pozostałymi krajami. Nikt tego nie chce, nikt nie jest tym zainteresowany i premier dobrze o tym wie – mówił kilka dni temu Farage, przekonując, że jedyne, co Wielka Brytania może zrobić, to wystąpić z Unii. To, że przy okazji może na tym stracić, jest zupełnie inną sprawą.

Jak wygląda brytyjski system zasiłków

Nie jest prawdą, że zachodnioeuropejskie państwa dobrobytu rozdają zasiłek każdemu, kto od razu po przyjeździe po niego się zgłosi. Fałszywość tego mitu dotyczy zwłaszcza Wielkiej Brytanii, gdzie na kanwie trwającej antyimigracyjnej gorączki ograniczono dostęp do przywilejów. Dla przykładu, począwszy od 1 stycznia o zasiłek dla bezrobotnych (jobseekers allowance) może się ubiegać tylko osoba, która już spędziła w tym kraju przynajmniej trzy miesiące. Do tego dochodzi istniejący już wcześniej wymóg aktywnego poszukiwania pracy. Zasiłek przyznawany jest maksymalnie na okres sześciu miesięcy i wynosi 71 funtów tygodniowo dla jednej osoby bądź 111,45 funta dla pary. W lipcu premier David Cameron zapowiedział, że będzie chciał skrócić okres wypłacania zasiłku z sześciu do trzech miesięcy.

Rodzice mogą się także ubiegać o zasiłek na dziecko (child benefit), który wynosi 20,50 funta tygodniowo za jedno dziecko i 13,55 za każde następne. Do pobierania tego zasiłku uprawniony jest każdy, bez względu na poziom dochodów, o ile dziecko jest w wieku do 16 lat (lub do 20, jeśli się uczy), włącznie z imigrantami, których dzieci zostały w ich krajach ojczystych. To było zresztą powodem burzliwych debat w pierwszej połowie tego roku. Co ciekawe, z zasiłku można zrezygnować, jeśli poziom zarobków osoby pobierającej zasiłek przekracza 50 tys. funtów. Nie oznacza to jednak utraty prawa do niego; zawsze osoba, która zrezygnowała, może wznowić jego wypłacanie.

Mieszkańcom Zjednoczonego Królestwa przysługuje także dodatek mieszkaniowy (housing benefit), którego wysokość zależy od wielu czynników, takich jak: wysokość płaconego czynszu (ale bez kosztów ogrzewania), liczba wolnych pokojów w mieszkaniu, poziom dochodów (wliczając w to inne zasiłki), a także liczba osób w gospodarstwie domowym i stopień niepełnosprawności. Większe prawdopodobieństwo otrzymania dodatku mają te osoby, które mają mniej niż 16 tys. funtów oszczędności. Począwszy od 1 kwietnia 2014 r., poszukujący pracy imigranci nie mogą otrzymywać dodatku mieszkaniowego. Nie będzie im on także przysługiwał w momencie, kiedy będą pobierać zasiłek dla bezrobotnych. W przypadku tymczasowej niezdolności do pracy, po zbadaniu przez odpowiednią komisję, przysługuje osobna zapomoga (ESA, employment and support allowance). Pobiera się ją przez 13 tygodni i wynosi ona maksymalnie 57,35 funta tygodniowo dla osób poniżej 25. roku życia i 72,40 funta dla osób powyżej tego wieku. Skierowana jest ona do osób o niskich dochodach, niezarabiających tygodniowo więcej niż 101 funtów lub niepracujących tygodniowo więcej niż 16 godzin przez kolejne 52 tygodnie. Jeśli osoba zgłaszająca się po zasiłek posiada oszczędności przekraczające 16 tys. funtów, zapomoga ta nie przysługuje.