Szkocja w przeddzień referendum

Jedna trzecia z 4 milionów uprawnionych do głosowania Szkotów wierzy, że Szkocja powinna odłączyć się od Zjednoczonego Królestwa i stać się niepodległym krajem, kończąc tym samym trwającą od 305 lat unię z Anglią. Wierzą, że szkocka ekonomia, polityka socjalna i gospodarka rozkwitną przy szerszej autonomii. Większość Szkotów jest jednak odmiennego zdania. Przeciwnicy niepodległości Szkocji uważają, że kraj jest bezpieczniejszy w unii z Anglią, jednak wielu z nich chciałoby nadania Szkocji większych kompetencji finansowych i prawnych.

W przededniu referendum, które odbędzie się w czwartek, 18 września, dyskusja na temat niepodległości Szkocji staje się coraz bardziej ożywiona. 4 miliony wyborców będą tego dnia musiały odpowiedzieć „tak” lub „nie” na jedno krótkie pytanie: „Czy Szkocja powinna być niepodległym krajem?”, które zdecyduje o przyszłości unii. Referendum stało się realne oraz legalne 15 października 2012 r., kiedy to premier Szkocji Alex Salmond i premier Wielkiej Brytanii David Cameron podpisali Porozumienie Edynburskie. Na jego mocy rząd Wielkiej Brytanii wydał zgodę na przeprowadzenie referendum i zobowiązał się do uznania jego wyników za wiążące. Chociaż premier Salmond próbował zainicjować kampanię „drugiego pytania”, w którym Szkoci opowiedzieliby się za lub przeciwko zwiększeniu autonomii kraju, jego wysiłki spełzły na niczym.

Trochę historii

Relacje między Szkocją a jej większym sąsiadem nigdy nie były łatwe. Kulminacyjnym punktem konfliktu była wojna o niepodległość, do której powiódł Szkotów 700 lat temu legendarny już William Wallace. Jego miejsce zajął później Robert de Bruce. W 1314 r. w bitwie pod Bannockburn Szkoci pokonali wojska Edwarda II próbującego podporządkować sobie ich państwo. Po szeregu kolejnych sporów transgranicznych, wliczając w to klęskę Szkocji pod Flodden w 1513 r., korony szkocka i angielska połączyły się w unię w 1603 r., kiedy to król Szkocji Jakub VI został królem całych Wysp Brytyjskich. W 1707 r. unia została scementowana przez polityczne porozumienie między krajami, do którego Szkocja została w pewnym sensie zmuszona przez finansowy kryzys związany ze skrajną niewydolnością kolonii szkockiej w Panamie – fiaskiem tak zwanego projektu Darien. Cała polityczna władza została przeniesiona do Londynu, jednak Szkocja zachowała swój własny system prawny, kościół i uniwersytety. W 1745 r. pretendujący do brytyjskiego tronu książę Karol Edward Stuart, nazywany Ślicznym Księciem Karolkiem, stanął na czele powstania jakobitów, sprzeciwiającego się rządom londyńskiej dynastii Hanowerów. Mimo że powstańcy doszli aż do Derby, powstanie zakończyło się sromotną klęską pod Culloden w 1746 r.

W XIX w. szkocka ekonomia się wzmocniła, szkockie miasta rozkwitły, a szkoccy obywatele przejęli wiodącą rolę w brytyjskim mocarstwie. Jednak propozycje nadania Szkocji autonomii „rządów wewnętrznych” w ramach Zjednoczonego Królestwa pojawiały się cały czas, zaczynając od ery Williama Gladstone’a, XIX-wiecznego lidera liberałów. Po kilku nieudanych próbach uzyskania autonomii w Westminster, z których najgłośniejsze miały miejsce w 1913 i 1979 r., szkocki parlament z siedzibą w Edynburgu został ostatecznie przywrócony w 1999 r. Nadano mu szerokie kompetencje polityczne i prawne, jednak pozostał uzależniony od bezpośrednich dotacji z Londynu. W maju 2011 r. Szkocka Partia Narodowa niespodziewanie wygrała wybory parlamentarne. Nacjonaliści uzyskali większość mandatów w szkockim parlamencie, co pozwoliło premierowi Salmondowi przeforsować przeprowadzenie referendum. Szkocki parlament zdecydował, że do udziału w referendum oprócz pełnoletnich mieszkańców kraju będą uprawnieni również 16- i 17-latkowie. Pieczę nad przebiegiem głosowania będzie sprawować Brytyjska Komisja Wyborcza (UK Electoral Commission). Żeby wziąć udział w głosowaniu, wszyscy, nawet osoby, które urodziły się w Szkocji i spędziły tam całe swoje życie, musieli się zarejestrować do 2 września. Polacy mieszkający w Szkocji także są uprawnieni do głosowania w referendum. Swój status można sprawdzić na stronie: http://www.electoralcommission.org.uk/i-am-a/voter.

Słownik głosującego

Holyrood – siedziba szkockiego parlamentu, położona w pobliżu rezydencji królowej w Edynburgu.

Devo-max – (devolution max) – propozycja zakładająca maksymalne zwiększenie autonomii Szkocji przy jednoczesnym pozostaniu w Królestwie. Szkocja miałaby pełną kontrolę nad decyzjami podatkowymi i politycznymi, co określa się mianem pełnej wolności podatkowej, ale pozostałaby w Zjednoczonym Królestwie, nadal dzieląc armię i politykę zagraniczną.

Devo-plus – (devolution plus) – mniej radykalna propozycja zakładająca zwiększenie władzy Holyrood. Szkocja mogłaby kontrolować dwie trzecie systemu podatkowego i opieki społecznej, natomiast system emerytalny, polityka zagraniczna, obrona i system pieniężny pozostałyby w gestii Zjednoczonego Królestwa.