Ruszy³a maszyna po szynach ospale

Londyñskie metro – najstarsze na ¶wiecie – w tym roku obchodzi 150. urodziny. Bêd±ce symbolem brytyjskiej stolicy, podczas II wojny ¶wiatowej s³u¿y³o jako schron, a teraz codziennie mimo czêstych awarii zapewnia transport 4 milionom pasa¿erów.

10 stycznia 1863 r., zaledwie po trzech latach prac finansowanych przez prywatn± firmê, pierwsza linia londyñskiego metra zosta³a otwarta dla pasa¿erów.

Na wszystkich siedmiu stacjach tworzy³y siê d³ugie kolejki. Pasa¿erowie mogli podró¿owaæ w pierwszej, drugiej i trzeciej klasie, a od 1874 r. w wagonach dla pal±cych lub niepal±cych. Wagony ci±gniête by³y przez lokomotywê parow± i o¶wietlane przez lampy gazowe.

„Pierwszy raz w historii ludzie mog± w wygodnych wagonach przemieszczaæ siê pod cmentarzami” – ekscytowa³ siê dziennik „Daily News”.

Sufit „jest tak wysoko, ¿e mê¿czyzna o wzro¶cie 180 cm mo¿e staæ wyprostowany w kapeluszu na g³owie” – cieszy³ siê jeden z pierwszych pasa¿erów William Hardman.

Jednak plany budowy metra budzi³y pocz±tkowo krytykê. W artykule redakcyjnym „The Times of London” pyta³ oburzony, czy londyñczycy, którzy za tak± sam± cenê mogliby podró¿owaæ na powierzchni, zgodz± siê na to, by wo¿ono ich w ciemno¶ciach przez korytarze „zamieszkane przez szczury i przesi±kniête ¶ciekami kanalizacyjnymi” tylko dlatego, ¿e metro bêdzie szybszym ¶rodkiem transportu.

Trudne pocz±tki

Nowy ¶rodek transportu mia³ odblokowaæ ruch w pe³nym wozów i dyli¿ansów Londynie, który w po³owie XIX w. by³ najwiêksz± stolic± ¶wiata. Pierwsza linia metra ³±czy³a dworzec kolejowy Paddington z Farringdon Street i mia³a 4,8 km d³ugo¶ci.

Pó³tora wieku pó¼niej „tube” ma 402 km d³ugo¶ci i 270 stacji. Rocznie metro przewozi 1,1 mld pasa¿erów. – Jest si³± napêdow± Londynu – mówi przedstawiciel Transport for London, które zarz±dza metrem, David Waboso. – Jego symbol – czerwone kó³ko przeciête niebiesk± poziom± lini± – sta³ siê te¿ symbolem Londynu – ocenia Oliver Green, jeden z autorów ksi±¿ki „Underground”.

Pocz±tkowo praktycznie ka¿da nowo powstaj±ca linia metra mia³a innego, prywatnego w³a¶ciciela. Powodowa³o to ró¿nego rodzaju utrudnienia. Stacje, nawet te, które znajdowa³y siê obok siebie, nie by³y ze sob± po³±czone. Ma³o tego, ka¿da linia mia³a swoje oddzielne bilety i ka¿dorazowo trzeba by³o je kupowaæ od innego operatora. Kiedy linii by³o ma³o, nie by³o z tym wiêkszego problemu, ale w ci±gu niespe³na 30 lat by³o ich ju¿ sze¶æ i tyle samo przewo¼ników.

Na pocz±tku XX w. rozdrobnieni w³a¶ciciele zaczêli narzekaæ na brak kapita³u na rozwój i rosn±ce koszty, zwi±zane miedzy innymi z elektryfikacj± i przed³u¿aniem istniej±cych ju¿ linii. Zaczê³a siê konsolidacja prywatnych przewo¼ników przez amerykañski kapita³. W konsekwencji tych kroków w 1933 r. praktycznie wszystkie linie sta³y siê w³asno¶ci± pañstwow± i w³a¶ciwie od tego czasu mo¿na ju¿ mówiæ o komunikacji publicznej, razem z autobusami i tramwajami. Co ciekawe, a¿ do 1994 r. Waterloo & City Line nie nale¿a³a do Transport for London, a by³a w³asno¶ci± British Rail.

Po przejêciu metra przez London Transport do wybuchu II wojny ¶wiatowej powsta³y jeszcze dodatkowe cztery linie London Underground.

W londyñskim „tube” spotkaæ mo¿na zarówno metro g³êbokie – miêdzy innymi linie Central czy Jubilee – budowane za pomoc± wielkich maszyn dr±¿±cych tunele – jak i p³ytkie – miêdzy innymi linie District czy Hammersmith & City Line – budowane metod± odkrywkow±.

Rozwój

Gdy Niemcy podczas II wojny ¶wiatowej bombardowali Londyn, co noc ok. 175 tys. mieszkañców znajdowa³o schronienie we wnêtrzu metra, czasami nawet 50 metrów pod ziemi±. Aby unikn±æ chaosu, na peronach namalowano bia³e linie, które rozdziela³y powierzchniê na czê¶æ dla pasa¿erów i tê zarezerwowan± dla osób chroni±cych siê przed nalotami.

50 lat pó¼niej, 7 lipca 2005 r., metro by³o miejscem krwawych islamskich zamachów terrorystycznych. W godzinach szczytu w trzech liniach i autobusie eksplodowa³y bomby. W zamachach zginê³o 56 osób. – Londyñczycy zarówno kochaj± metro, jak i nienawidz± go – ocenia Oliver Green. – Wszyscy narzekaj± na „tube” z powodu awarii, opó¼nieñ i wygórowanych cen (144 euro za bilet miesiêczny w centrum miasta), ale jednocze¶nie „wszyscy go potrzebuj±” – dodaje.

W londyñskim metrze zastosowano po raz pierwszy na ¶wiecie wiele nowinek technicznych, miedzy innymi automatycznie rozsuwane drzwi, ruchome schody, automaty biletowe czy r±czki dla pasa¿erów zwisaj±ce z sufitu.

„Daily Telegraph” nazywa metro „skostnia³ym potworem”, gdy¿ z braku znacz±cych inwestycji w ostatnich dziesiêcioleciach ma ono trudno¶ci z poradzeniem sobie z coraz wiêkszym ruchem w mie¶cie. – Po¿ar na stacji King’s Cross w 1987 r., w wyniku którego zginê³o 31 osób, by³ ostrze¿eniem dla w³adz – ocenia Green.

Ten wypadek, który zacz±³ siê od porzuconego przez jednego z pasa¿erów niedopa³ka papierosa (albo niezgaszonej zapa³ki – s± dwie wersje wydarzeñ), spowodowa³ odkrycie nieznanego do 1987 r. zjawiska fizycznego zwanego efektem okopowym. Od tego momentu równie¿ zaczê³a siê wymiana drewnianych ruchomych schodów na nowe, wykonane ze stopów.

Od pocz±tku lat 90. rz±d stopniowo inwestuje w metro. W 2003 r. rozpoczêto gigantyczny program renowacji. Prace maj± potrwaæ do 2020 r. i bêd± kosztowaæ rocznie 1,4 mld funtów – informuje David Waboso. W zwi±zku z tym w weekendy niektóre trasy nie s± obs³ugiwane, a poruszanie siê po mie¶cie przyprawia londyñczyków o ból g³owy.

Podczas uroczysto¶ci z okazji 150. urodzin tunelami metra pojecha³y dawne poci±gi.
Z tej okazji opublikowano te¿ zdjêcia królowej El¿biety II, która w 1969 r. po raz drugi skorzysta³a z metra. Pierwszy raz wsiad³a do niego jako 13-latka w 1939 r., z m³odsz± siostr± ksiê¿niczk± Ma³gorzat± i guwernantk± Marion Crawford – pisze „Daily Mail”.

Obecnie sieæ Transport for London to nie tylko wagoniki „g³êbokiego” i „p³ytkiego” metra. To równie¿ linie Overground (czê¶æ linii wykorzystuje stare trasy np. nieistniej±cej ju¿ linii East London), na wschodzie zupe³nie zautomatyzowana DLR, a na po³udniu London Tramlink.