Prawa Polaków mieszkających za granicą

Decyduje obywatelstwo

Zgodnie z ustawą podstawowym kryterium decydującym o wyborze porządku prawnego jest obywatelstwo. Odgrywa ono decydującą rolę w wyborze regulacji właściwych w sprawach z zakresu prawa osobowego, stosunków rodzinnych i spraw spadkowych. Oznacza to, że w sytuacji gdy np. Polak pozostawił testament i nie wskazał w nim prawa innego państwa, to o ważności testamentu i o dziedziczeniu po nim będzie decydowało prawo polskie. Prawo prywatne międzynarodowe pozostawia jednak spadkodawcy możliwość wyboru prawa właściwego w sprawach spadkowych. Może on zatem wskazać w testamencie prawo ojczyste, prawo miejsca zamieszkania albo zwykłego pobytu z chwili sporządzenia testamentu lub momentu śmierci.

Prawem ojczystym danej osoby fizycznej jest prawo państwa, którego jest ona obywatelem. Ustawa nie definiuje natomiast ani miejsca zamieszkania, ani miejsca zwykłego pobytu. Przyjmuje się jednak, że miejsce zwykłego pobytu zakłada słabsze powiązanie osoby z określonym państwem niż miejsce zamieszkania. Z powyższego wynika, że w sytuacji gdy Polak w chwili spisywania testamentu zamieszkiwał na stałe w Niemczech, to może wskazać prawo niemieckie jako prawo właściwe dla spadku po nim.

Podobny mechanizm jak przy spadkach będzie obowiązywał przy rozstrzyganiu, jakie prawo jest właściwe do określenia stosunków osobistych między małżonkami. W pierwszej kolejności będą one podlegać ich wspólnemu prawu ojczystemu. Jeżeli takiego nie ma (co ma miejsce, gdy każdy z małżonków jest obywatelem innego państwa), to zastosowanie będzie miało prawo państwa, w którym oboje mają miejsce zamieszkania, a jeżeli i tego nie będzie można ustalić – miejsce zwykłego pobytu. Ustawa jednak, podobnie jak przy spadkach, dopuszcza możliwość dokonania przez małżonków wyboru prawa dla swych stosunków majątkowych. Natomiast jeżeli chodzi o rozwody i separacje prawem właściwym będzie wspólne prawo ojczyste małżonków. W sytuacji gdy tak wyznaczone prawo nie będzie przewidywało możliwości rozwodu lub separacji, to znajdzie zastosowanie prawo polskie.

Prawo prywatne międzynarodowe rozstrzyga także kwestie związane z wyborem właściwego prawa rzeczowego. Wskazuje, że decydujące znaczenie ma miejsce położenia przedmiotu praw rzeczowych. Tak więc w sytuacji gdy np. nieruchomość, o którą toczą spór Polak z Francuzem, położona jest w Niemczech, to właściwe będzie prawo niemieckie.

Ustawowe odesłania

Należy jednak pamiętać, że nowe prawo prywatne międzynarodowe nie we wszystkich przypadkach rozstrzyga o prawie właściwym dla danego stosunku prawnego. Polska bowiem jest członkiem Unii Europejskiej, a także sygnatariuszem wielu umów międzynarodowych. Dlatego też w wielu miejscach polskie prawo odsyła do prawa europejskiego i umów międzynarodowych.

I tak w przypadku zawierania umów przez polskich obywateli z obywatelami innych państw polska ustawa odsyła do rozporządzenia Parlamentu Europejskiego i Rady (WE) nr 593/2008 w sprawie prawa właściwego dla zobowiązań umownych (tzw. Rzym I). Artykuł 3 rozporządzenia rozstrzyga, że umowa podlega prawu wybranemu przez strony, jeżeli zostało to wyraźnie zapisane w umowie lub w sposób jednoznaczny wynika z jej postanowień lub okoliczności sprawy. Natomiast gdy strony umowy nie dokonały wyboru prawa właściwego, to prawem właściwym jest prawo państwa, w którym strona wykonująca świadczenie ma miejsce zwykłego pobytu.