W 90 rocznicę śmierci Henryka Sienkiewicza

Urodził się w 1846 r. w Woli Okrzejskiej. Wywodził się z zubożałej rodziny ziemiańskiej o głębokich tradycjach patriotycznych, zaangażowanej w powstania narodowe. Od 1855 r. przebywa w Warszawie. W 1858 roku rozpoczyna naukę w gimnazjum w Warszawie; nie uzyskuje jednak wysokich not, najlepiej idą mu przedmioty humanistyczne. W wyniku trudnej sytuacji materialnej, nie mogąc liczyć na pomoc finansową rodziców, dziewiętnastoletni Sienkiewicz podejmuje się posady guwernera. Prawdopodobnie w tym czasie napisał swoją pierwszą niepublikowaną powieść – „Ofiara”. Pracował wtedy także nad swoją pierwszą opublikowaną powieścią – „Na marne”. W 1866 r. uzyskuje świadectwo dojrzałości i podejmuje studia na wydziale prawa, a potem na wydziale filologiczno-historycznym w Szkole Głównej i na rosyjskim Uniwersytecie Warszawskim. Po studiach zaczął pracować jako reporter i felietonista. Szybko zasłynął jako dobry dziennikarz i wiele z jego prac literackich było początkowo publikowanych jako opowiadania i powieści w dodatkach ówczesnych gazet. W tym czasie bardzo dużo podróżował m.in. przebywał w Kalifornii, Konstantynopolu i Atenach, odbył także podróż do Italii i Hiszpanii, a nawet do Zanzibaru, gdzie udał się na wyprawę myśliwską. W owym czasie takie podróże nie były czymś powszednim. Jednak podróże te bardzo go ubogacały i zaowocowały wielu utworami. Wielką popularnością cieszyły się zwłaszcza jego reportaże z Ameryki Północnej. Wkrótce podjął też pierwsze próby literackie. Początkowo pisywał nowele i humoreski o tematyce obyczajowej i społecznej, pisane w duchu ideologii pozytywistycznej, np. „Humoreski z teki Worszyłły” (1872), „Hania” (1880), „Szkice węglem” (1880), „Za chlebem” (1880), „Janko muzykant” (1880), „Z pamiętnika poznańskiego nauczyciela” (1880), „Bartek Zwycięzca” (1882), „Jamioł” (1882). Także nowele amerykańskie, m.in.: „Orso” (1880), „Latarnik” (1882), „Sachem” (1889), „Wspomnienie z Maripozy” (1889).

Najlepiej czuł się jednak tworząc powieści historyczne. Wielką sławę literacką przyniosła mu „Trylogia” składająca się z utworów: „Ogniem i mieczem” (1884), „Potop” (1886) i „Pan Wołodyjowski” (1888), obejmująca burzliwe dzieje Polski w XVII w.: wojny z Tatarami, Szwedami i Turkami. Nawiązując do twórczości W. Scotta i A. Dumasa oraz literatury staropolskiej, Sienkiewicz stworzył „Trylogią” nowy model powieści, łączący pełną przygód fabułę z szerokim obrazem wydarzeń dziejowych i obyczajowości. „Trylogia” została napisana „ku pokrzepieniu serc”. Przyniosła pisarzowi wielkie uznanie i spotkała się z nadzwyczajnym odbiorem społecznym. Podobny charakter miała powieść „Krzyżacy”, która również jest znaczącą pozycją w twórczości pisarza. Powieść ta, przypominająca w okresie pruskiej germanizacji polsko-litewskie zwycięstwo pod Grunwaldem nad Zakonem Krzyżackim, w barwny sposób przedstawia życie za czasów Jagiełły i królowej Jadwigi. Warto może tu wspomnieć, że język, którego autor używa w powieści, nie wzoruje się na polszczyźnie średniowiecznej, która w jego czasach była bardzo mało znana, ale posługuje się gwarą zakopiańską, osiągając w sumie znakomity efekt stylizacyjny.

Jednak największą sławę przyniosła Sienkiewiczowi napisana w 1896 r. powieść „Quo Vadis” Jest to niezwykle ciekawy obraz z czasów Nerona i rodzącego się chrześcijaństwa, które doznawało w ówczesnych czasach wielu prześladowań. Powieść przetłumaczono na ponad 40 języków. Na jej podstawie powstało też wiele filmów, sztuk teatralnych, a nawet opery, oratorium i pantomima. Powstała również panorama pędzla Jana Styki pt. „Męczeństwo pierwszych chrześcijan”. Dzięki tej powieści Sienkiewicz zyskał rangę pisarza europejskiego.

Kolejne powieści historyczne: powieść z czasów Jana III Sobieskiego „Na polu chwały” (1906) i nie dokończone „Legiony” (1913) z czasów epoki napoleońskiej, nie były już tak popularne i nie powtórzyły poprzednich sukcesów.

Do mniej popularnych powieści pisanych prozą współczesną należy powieść psychologiczna „Bez dogmatu” (1891) oraz „Rodzina Połanieckich” (1895). Natomiast wśród młodzieży do dnia dzisiejszego wielką poczytnością cieszy się powieść przygodowa „W pustyni i puszczy”, która zamyka przeszło czterdziestoletnią karierę pisarską Sienkiewicza.

Po wybuchu I wojny światowej Sienkiewicz wyjeżdża do Szwajcarii. Jest obok Ignacego Jana Paderewskiego założycielem Szwajcarskiego Komitetu Generalnego Pomocy Ofiarom Wojny w Polsce.

Sienkiewicz to nie tylko pisarz wielkiego formatu, ale też wielki społecznik, ujmujący się za biednym i poszkodowanym. Wyraz tego dał nie tylko w swoich utworach literackich, ale i w wielu artykułach, gdzie zawsze stawał po stronie pokrzywdzonych.

Warto też zaznaczyć, że wiele z jego powieści „przełożono” na scenariusze filmowe i zekranizowano. Sienkiewicz osiągnął za życia nie tylko prestiż i sławę, ale również sukces finansowy. Po napisaniu „Trylogii” stał się najlepiej zarabiającym pisarzem polskim.

Zmarł w Vevey, w Szwajcarii, 15 listopada 1916 r., gdzie go pochowano. W 1924 roku, już w wolnej Polsce, prochy pisarza uroczyście złożono w katedrze św. Jana w Warszawie.

Danuta Mytko