PROMem pod prąd

Prom płynie pod prąd, zręcznie pokonując mielizny muzycznej komercjalizacji i mistrzowsko omijając, spiętrzone rafy elitaryzmu. Jest zjawiskiem zupełnie wyjątkowym. Nie przegapmy więc tegorocznej edycji festiwalu. Dajmy się unieść Promowi, kołysząc się na falach oceanu urzekającej muzyki...

Prom, szacowny londyński festiwal, którego pierwszy koncert odbył się 10 sierpnia 1895 r., to dziecko impresario, znanego dobrze w londyńskim środowisku muzycznym. Marzeniem Roberta Newmana, wcześniej zajmującego się organizacją koncertów dyrektora Queen’s Hall, było zdobycie szerszej publiczności, poprzez zaoferowanie jej nieco innego, lżejszego programu, obniżenie cen biletów: słowem, zorganizowanie mniej formalnych w charakterze koncertów promenadowych.

Duże znaczenie w historii powstania Promu odegrała też inna postać: Henry Wood, gruntownie wykształcony muzycznie, wybitny organista, akompaniator i dyrygent.

Wiosennego poranka 1894 r. w Queen’s Hall miała miejsce kluczowa rozmowa dwóch wyżej wymienionych gentlemenów. Zadecydowała ona o powstaniu jednego z najwybitniejszych festiwali muzycznych świata. „Zamierzam stworzyć cykl wieczornych koncertów dla mało wyrobionej muzycznie publiczności. Chcę nauczyć ją słuchać muzyki’ – wyjaśniał Newman zarysy swojego projektu. „Początkowo prezentować będziemy popularne utwory muzyczne, ale stopniowo podwyższymy poziom, aż wykreujemy publiczność przygotowaną do odbioru muzyki klasycznej i nowoczesnej”.

W lutym 1895 r., Newman zaoferował, entuzjastycznie nastawionemu do pomysłu Woodowi, dyrygenturę stałej orkiestry Queen’s Hall oraz prowadzenie, pierwszego w historii sezonu Promu: cyklu “koncertów promenadowych Mr Roberta Newmana”. Program, nawet jak na dzisiejsze standardy, był więcej niż bogaty, a koncerty trwały ponad 3 godziny. Nieformalna atmosfera, tanie bilety (jeden szyling, czyli 5 p za pojedynczy koncert i guinea czyli ¸1.05 za bilet sezonowy) – był to strzał w dziesiątkę! W czasie koncertów dopuszczalne było jedzenie, picie i palenie (chociaż upraszano publiczność od powstrzymanie się od zapalania zapałek podczas wystąpień wokalnych). Pierwszą część koncertu stanowiły zazwyczaj utwory poważniejsze, zaś główną atrakcją drugiej, krótszej, była tzw. ‘Great Fantasy’ – wybór fragmentów arii z popularnych oper.

Wielkim marzeniem Wooda i Newmana była muzyczna edukacja słuchaczy promenadowych koncertów. Podczas pierwszych sezonów Promu, do tradycji należały poniedziałkowe wieczory poświęcone Wagnerowi i piątkowe - Beethovenowi. Prócz tego, Wood w dalszym ciągu prezentował wybór znanych utworów, co sezon wprowadzając do programu nowe, tzw. ‘novelties’. Jeszcze przed 1920 r. udało mu się zaprezentować takich, kompozytorów jak: Strauss, Debussy, Rachmaninow, Ravel i Vaughan Williams. Dbał również o promowanie młodych, utalentowanych wykonawców i walczył o podniesienie ogólnego poziomu.

Wybuch I wojny światowej przyniósł powszechną niechęć do wszystkiego, co niemieckie. Wood i Newman – będąc w swoich poglądach osamotnieni – twierdzili: „Wielka muzyka i sztuka są własnością świata i nie powinny jej dotyczyć uwarunkowane polityczno-historyczną sytuacją uprzedzenia ”.

W 1915 r. wydawcy Chappell i Co., którzy wcześniej, gdy Newman popadł w kłopoty finansowe, wzięli pod zastaw  budynek, przejęli także orkiestrę, nadając jej nazwę New Queen’s Hall Orchestra.

Jednak, mimo burzliwych fal, Prom wciąż utrzymywał się na powierzchni. W 1927 r., gdy Chappell’s ogłosili, iż nie będą przedsięwzięcia wspomagać finansowo, organizację festiwalu przejęła  BBC, która jako swoje cele określała „informację, edukację i rozrywkę”. Wpisywało się to dokładnie w wizję Wooda. Przez następne trzy lata, koncerty odbywały się pod szyldem „Sir Henry Wood i jego Symfoniczna Orkiestra”. W 1930 r. uformowała się Orkiestra Symfoniczna BBC.

Udawało się teraz dotrzeć do szerszej niż poprzednio publiczności, chociaż niektórzy obawiali się, że transmisje mogą przyczynić się do redukcji liczby przychodzących na koncerty słuchaczy. Wood, podkreślał wówczas, iż mają one znaczenie dla “demokratyzacji i uniwersalizacji muzycznego przesłania”.

Trzy dni po wypowiedzeniu przez Wielką Brytanię wojny Niemcom, BBC zmuszone do decentralizacji swojego działu muzycznego ogłosiło, że nie jest już w stanie wspierać Promu.  Wood postarał się wówczas o prywatnego sponsora edycji 1940 i 1941 r. oraz zastąpił Orkiestrę BBC Londyńską Orkiestrą Symfoniczą. Ale i tak Festiwal przetrwał zaledwie 4 tygodnie.  10 maja 1941 r. Luftwaffe zbombardowało Queen’s Hall. Jedyną salą koncertową Londynu, był teraz Royal Albert Hall.

Otwarty przez królową Wiktorię 29 marca 1871 roku w dzielnicy South Kensington, mieścił 8 tys. osób i posiadał największe w Wielkiej Brytanii organy. Prócz koncertów, był miejscem konferencji, balów, odczytów. Stał się główną siedzibą Promu i jego architektoniczną wizytówką.

W następnym sezonie BBC powróciło do sponsorowania festiwalu. W 1944 r. świętowano dwa jubileusze: 50 rocznicę festiwalu i 75 urodziny jego założyciela - Henry Wooda. Ostatni koncert z jego udziałem, podsumowanie trwającego pół wieku wysiłku przewodzenia promowym koncertom, miał miejsce 28 lipca. Muzyk zmarł trzy tygodnie później.

Po wojnie, przestały się cieszyć popularnością Wieczory Wagnerowskie, chętniej chodzono na Wieczory Wiedeńskie. Zaczęto też czcić ważne rocznice, związane z wielkimi kompozytorami. W 1957 i 1958 r. uhonorowano cyklami koncertów symfonicznych jubileusze śmierci Sibeliusa i Vaughana Williamsa. Od 1950 r. wzrosła liczba biorących udział w Promie orkiestr. Pierwszą spoza Londynu, była orkiestra z Manchester, następnie – orkiestry z Bournemouth i Liverpool.

W 1959 r. Promem kierować zaczął, z ramienia BBC, William Glock i wizerunek festiwalu zaczął ulegać zmianie, zyskując bardziej eksperymentalny charakter, odzwierciedlający aktualne muzyczne trendy. W 1966 r. podczas Promu wystąpił po raz pierwszy zespół muzyków spoza brytyjskich granic: Moskiewska Orkiestra Radiowa, następnie m.in. Orkiestra Symfoniczna Polskiego Radia i Czeska Orkiestra Symfoniczna. Prom powoli przekształcał się, z cieszącej się dużym powodzeniem, ale stosunkowo konserwatywnej w charakterze inicjatywy, w dużej rangi międzynarodowy festiwal. Od 1960 r. na stałe wprowadzono do programu operę, a także koncerty z innych niż europejski kręgów kulturowych, koncerty muzyki perkusyjnej, jazzu, gospel, muzyki elektroakustycznej oraz specjalne koncerty dla dzieci. Każdego sezonu BBC wprowadzało setki nowych utworów, stwarzając unikalną przestrzeń dla występów dziesiątek współczesnych kompozytorów. 1970 r. przyniósł nowe inicjatywy, takie jak np. seria koncertów nocą oraz wprowadzające do programu  „Pre-Prom Talks”.

W 1994 r. Prom świętował stulecie swoich urodzin. Miał powody do dumy. Festiwal, co roku prezentował bowiem ponad 70 koncertów, wciąż urozmaicając repertuar. W 1996 r. rozpoczęto cykl promowych koncertów w parkach oraz koncertów kameralnych. W 1997 r. odbył się pierwszy recital. Pojawiły się też kolejne inicjatywy: „Dzień Chórów”, „1000 lat muzyki w jeden dzień” czy „Milenijne święto młodych Promu” w 2000 r.

Święta jazzu, muzyki filmowej czy musicalowej, Poetycki Prom w Serpentine Gallery, wykłady i wystawy, takie jak np. „Portrety kompozytorów” w Royal College of Music, uzupełniają  festiwalowy koloryt.

Obecnie każdy koncert Promu transmitowany jest na żywo przez BBC Radio 3 i dostępny także ‘online’. Od 2002 r. większość koncertów pokazywana jest także przez telewizję. Ostatnio wprowadzono też interaktywną stronę internetową, gdzie publiczność może wysyłać swoje uwagi i opinie. W roku ubiegłym Prom wprowadził pierwszy serwis dostępny za pośrednictwem telefonów komórkowych.

Tegoroczna edycja Promu, poświęcona w sposób szczególny Mozartowi i Szostakowiczowi, to ponad 73 koncertów i dodatkowych imprez, oraz setki wykonawców z całego świata.

Na Promie nie zabraknie też w tym roku polskich akcentów. 4 sierpnia o godz. 19.00 z Royal Scottish National Orchestra wystąpi Piotr Anderszewski. 17 sierpnia o godz. 19.00 będzie można usłyszeć “Paroles Tissées" Lutosławskiego, a 30 sierpnia o 19.30 „I koncert fortepianowy e-moll” Chopina. 2 września o godz. 18.30 usłyszymy natomiast utwory Szymanowskiego w wykonaniu Berliner Philharmonika.

Prom, od czasu swojego pierwszego koncertu w 1895 r., rozszerzył swój zakres, zyskując rangę wybitnego międzynarodowego festiwalu. Jednakże jego, sformułowana przez Wooda misja, wcale się nie zmieniła. Obecnie również, tak jak 111 lat temu, prezentuje on interesujący, wysokiej klasy muzyczny repertuar, docierając z nim do coraz szerszej publiczności. Wśród niej są też ci, którzy dopiero dzięki Promowym koncertom zaczynają dostrzegać, czym może być prawdziwe przeżycie spotkania z muzyką.

Wyjątkowa, nieco nieformalna atmosfera, bogaty repertuar, wybitni muzycy... Mamy kolejne dwa miesiące, by dać się unieść Promowi, porwani w niepowtarzalny rejs na falach dźwięków niezapomnianych melodii.

Więcej informacji:

BBC Proms, Royal Albert Hall, Kensington Gore,

bilety: www.royalalberthall.com lub 020 7589 8212  BBC Proms Chamber,

Cadogan Hall,

5 Sloane Terrace,

tel.: 020 7730 4500, bilety: www.cadoganhall.com

Ceny biletów zróżnicowane, najtańsze: £5 dostępne

na miejscu w dniu koncertu.

Martyna Mazurek