Mała czarna

Legenda głosi, że kawę odkryły... kozy, które po zjedzeniu owoców z krzewu kakaowca były niezwykle ożywione. Zastanowiło to ich pasterza, a gdy sam spróbował czerwonych owoców, zapomniał o zmęczeniu i senności. Resztę dnia spędził w doskonałym nastroju. Inna legenda mówi o mnichach z Etiopii, którzy przygotowywali napar z owoców kakaowca, by móc spędzać długie nocne godziny na modlitwach. Trudno dziś dociec, jak było naprawdę, ale jedno jest pewne. Kawa pochodzi z okolic obecnej Etiopii, gdzie zaczęto ją uprawiać ok. VI wieku naszej ery. Początkowo zmielone owoce drzewa kawowego podawano wojownikom przed plemiennymi bitwami – dodawały energii i zagrzewały do walki. Dopiero około XI wieku naszej ery przyjął się zwyczaj podawania kawy na gorąco.

Wino islamu
Nie wiadomo, kto wpadł na pomysł palenia kawy. Prawdopodobnie przypadek sprawił, że ktoś wrzucił owoce kakaowca do ognia i odkrył niezwykły aromat palonej kawy.
Dzięki licznym kontaktom ze starożytnym Aksum, czyli Etiopią, Arabowie zetknęli się z kawą na długo przed Mahometem. Jako że religia zakazuje muzułmanom picia alkoholu, „obyczajową próżnię" wypełniła kawa, która upowszechniła się w krajach islamskich błyskawicznie. Nazywano ją „winem islamu". To Arabowie zaczęli powszechnie stosować dodatki smakowe, jak: cynamon, kardamon, goździki czy cukier. Kulturze Bliskiego Wschodu zawdzięczamy wynalazek „imbrika" i pierwsze kawiarnie – „qahveh khaneh", które powstały w Mekce w XV wieku. W połowie XVII wieku w Kairze działało ich ponad 1000.
Tak popularna wśród mahometan kawa postrzegana była w średniowiecznej Europie, jako napój pogański, co nie przysporzyło jej zwolenników. Sugerowano, że sam jej kolor świadczy o szatańskim pochodzeniu. Spór zakończył papież Klemens VIII, który zasmakował w aromatycznym naparze. Po spróbowaniu kawy pobłogosławił ją słowami: „Ten szatański trunek jest tak smaczny, że szkoda by go było tylko dla niewiernych. Szatana trzeba przepędzić, a kawę uczynić napojem chrześcijan".

Rozkosz za pensa
W Wielkiej Brytanii kawa pojawiła się w XVII wieku. W pierwszych londyńskich kawiarniach filiżanka kawy kosztowała jednego pensa. Kawiarnie nazywano „penny universities" (uniwersytet za pensa), ponieważ zdaniem studentów można było tam zdobyć więcej wiedzy niż w sali wykładowej. Kawiarnie stały się popularne wśród głosicieli antypaństwowych idei, więc król Karol II postanowił je zamknąć. Jednak zdołał utrzymać zakaz jedynie przez jedenaście dni. Po zdecydowanym sprzeciwie Anglików, kawiarnie otworzono, a prestiż króla poważnie ucierpiał. Jednak ostatecznie to nie kawa stała się narodowym napojem Anglików. Przyczyniła się do tego Kompania Wschodnioindyjska, która zaczęła dostarczać coraz więcej tańszej herbaty.
Nie wiadomo na pewno czy kawa dotarła do Polski drogą morską z Holandii, czy drogą lądową z Turcji. Niewątpliwie jednak już w 1603 roku lekarz Tomasz Ormiański w kalendarzu medycznym zalecał „koffę", czyli bób arabski jako lekarstwo. W XIX wieku na polskich dworach do parzenia kawy zatrudniano „kawiarki", o których pisał w „Panu Tadeuszu" Adam Mickiewicz:
„Takiej kawy jak w Polszcze nie ma w żadnym kraju:
W Polszcze, w domu porządnym, z dawnego zwyczaju
Jest do robienia kawy osobna niewiasta,
Nazywa się kawiarka, ta sprowadza z miasta
Lub z wicin bierze ziarna w najlepszym gatunku,
I zna tajne sposoby gotowania trunku,
Który ma czarność węgla, przejrzystość bursztynu,
Zapach moki i gęstość miodowego płynu."

Kawa na dobry dzień
Jeśli nie możesz żyć bez kawy, a rytm twojego dnia wyznaczają kolejne filiżanki, prawdopodobnie mała czarna przestała na ciebie działać. Douglas G. Bell i Tom M. McLellan - uczeni z Sekcji Medycyny Operacyjnej wydziału badawczego kanadyjskiego resortu obrony w Toronto twierdzą, że jeśli od lat wypijasz kilka filiżanek kawy, efekt pobudzający kofeiny jest niewielki. Co innego, kiedy po kawę sięgają „debiutanci". Naukowcy przebadali 21 osób w wieku od 25 do 39 lat, z których 13 piło kawę regularnie, a pozostali nie pili jej wcale. Jak się okazało, u wszystkich mała czarna przyśpieszała rytm serca i wydłużała czas wysiłku przeciętnie o prawie 5 minut. Jednak u osób unikających kawy na co dzień efekt był większy niż u zagorzałych kawoszy - największy po pierwszej dawce w ciągu dnia. Tylko w tej grupie zaobserwowano też po kawie wzrost poziomu glukozy we krwi. Jeśli więc chcesz, by poranna kawa naprawdę pobudzała cię do życia, od czasu do czasu zrób sobie wakacje od małej czarnej.

Magdalena Gignal

*****

Ciekawostki pachnące kawą
- Kofeina przenika do krwi natychmiast po wypiciu kawy, ale jej działanie jest najsilniejsze godzinę później i utrzymuje się około pięciu godzin. Dlatego amatorzy kawy mogą rozkoszować się nią tuż przed położeniem się do łóżka i od razu zasypiają.
- Kawa jest drugim najważniejszym, po ropie naftowej, światowym surowcem.
- Aromatyczny napój pomaga alergikom - łagodzi objawy astmy, kataru siennego i zapobiega ostrym atakom alergii.
- Pierwsze kawiarnie powstały w Konstantynopolu. Nazywano je „gahveh Khanem”, czyli „szkoły mądrości", ponieważ spotykali się w nich uczeni i pisarze.
- Do końca XIX wieku tureckie kobiety, które nie otrzymywały od męża codziennie filiżanki kawy, mogły wystąpić o rozwód i najczęściej go otrzymywały.
- Gdy kawa po raz pierwszy pojawiła się w Europie ok. roku 1615, określano ją mianem „arabskiego wina".
- Filtr do kawy wynalazła Melitta Bentz w 1809 roku. Użyła kartki z zeszytu swojego syna.
- 75 procent kawy sprzedawanej w Polsce to kawa mielona. W Wielkiej Brytanii to jedynie 10 procent.
- Najwięcej kawy na świecie piją Skandynawowie - 12-13 kg na mieszkańca rocznie.

***************

Sławni kawosze
- Honoriusz Balzak, który nie mógł się obyć bez kawy, pisał: „kawa to wewnętrzne koło napędowe” i pił ją bez umiaru. Podczas pracy nad nowym dziełem wypijał codziennie co najmniej czterdzieści filiżanek.
- „Kawa działa około dwóch, trzech tygodni, czyli akurat tyle, ile potrzebuję na skomponowanie opery” - zwykł mawiać Rossini.
- „Kantata o Kawie” J.S. Bacha powstała w 1732 roku jako odpowiedź kompozytora na spór między zwolennikami i przeciwnikami kawy. Bach był znanym miłośnikiem kawy.
- Voltaire uważał dzień bez pięćdziesięciu filiżanek kawy za stracony.
- Beethoven miał zwyczaj odliczania 60 ziarenek kawy, z których przygotowywano dla niego filiżankę aromatycznego napoju.

****************

Kawowy słowniczek
Ambriz - odmiana kawy Robusta uprawianej w Angoli, jedna z najlepszych na świecie.
Americano - kawa z ekspresu ciśnieniowego z dodatkiem gorącej wody.
Antigua - nazwa jednej z najlepszych kaw z gatunku Arabica pochodzących z Gwatemali.
Arabica - botaniczna nazwa najczęściej uprawianego gatunku kawy (70 procent światowej produkcji).
Au lait, Café au lait - kawa o normalnej mocy (1/2) z ciepłym mlekiem (1/2).
Blue Mountain - kawa z Jamajki - najdroższa i według wielu znawców najlepsza kawa świata.
Cappuccino - espresso (1/3) z mlekiem gorącym (1/3) i z mlekiem spienionym (1/3).
Creme, Café Creme - kawa normalnej mocy z warstewką pianki (crema) jak w espresso.
Demi-tasse - jedna porcja espresso w normalnej filiżance do kawy - francuskie określenie „małej czarnej".
Doppio, Espresso Doppio - podwójna porcja kawy espresso.
Espresso - kawa parzona w ekspresie ciśnieniowym - porcja 40 ml.
Erlängerter - kawa espresso parzona większą ilością wody.
Frappé, Café Frappé - mocna kawa (1/2) zmiksowana z kostkami lodu (1/2).
Kafetierka - połączenie zaparzaczki i dzbanka do kawy. Do szklanego, wyparzonego wrzątkiem naczynia wsypujemy kawę mieloną (1 łyżeczkę na filiżankę), zalewamy gorącą, ale nie wrzącą wodą. Mieszamy i czekamy 5 minut aż kawa się zaparzy. Następnie opuszczamy w dół sitko, dzięki czemu fusy nie dostają się do filiżanek.
Kapuziner - czarna kawa z niewielką ilością spienionego mleka.
Latte, Cafe Latte - delikatna kawa z gorącym i spienionym mlekiem.
Latte macchiatto - porcja kawy espresso wlana do spienionego mleka.
Latteccino - coś pośredniego między latte i cappuccino.
Lungo, Café Lungo – „przedłużone espresso": przez zmieloną kawę przepływa więcej wody, ale napar nie może być za bardzo rozcieńczony (porcja 100 ml).
Macchiato - pojedyncza porcja kawy espresso z plamkami jednej lub dwóch łyżek spienionego mleka.
Mocha - kawa espresso z mlekiem o smaku czekoladowym: kawa (1/3) parzona bezpośrednio do spienionego mleka (1/3), w którym rozpuszczono kakao (1/3).
Ristretto, Café Ristretto – „krótkie espresso" - espresso zaparzane mniejszą ilością wody: przepływ wody przez głowicę zaparzającą jest przerywany po przepuszczeniu około 25 ml.
Robusta - drugi, oprócz Arabiki gatunek kawy. Ma często ostry i ziemisty smak.
Romano - pojedyncza porcja kawy espresso podana z cytryną.
Schlagobers - mocna kawa z bitą śmietaną.
Schwarzer - czarna kawa.

wyślij znajomemu

Dodaj artykuł do: