Marian Rejewski (1905 - 1980)

16 sierpnia 1905 r., w Bydgoszczy, przyszło na świat siódme dziecko Józefa (kupca branży tytoniowej) i Matyldy Rejewskich. Kiedy Marian Adam Rejewski kończył szkołę podstawową, zaczynała się I wojna światowa. W 1923 roku po zdaniu matury, już w wolnej i niepodległej Polsce, podjął studia w Poznaniu, na Wydziale Matematyczno-Przyrodniczym. Niezwykłe umiejętności matematyczne zostały tam szybko dostrzeżone.

Wykonać niewykonalne
Pod koniec studiów Rejewski znajduje się w grupie wyselekcjonowanych studentów, którzy otrzymują propozycję odbycia kursu kryptologicznego, zorganizowanego przez Biuro Szyfrów Oddziału II Sztabu Głównego WP w Poznaniu. Tak rozpoczyna się wielka przygoda Mariana Rejewskiego, która po latach uczyni go nieśmiertelnym. Do Biura Szyfrów powraca po odbyciu stażu naukowego w Getyndze (władał doskonale językiem niemieckim) i wkrótce, po likwidacji oddziału w Poznaniu, jako jeden z trójki najzdolniejszych otrzymuje propozycję pracy w Warszawie. Pozostali wyróżnieni matematycy to Henryk Zygalski i Jerzy Różycki.
Cała trójka przystępuje do pracy rozwiązując kod niemieckiej marynarki wojennej. Rejewskiemu zostaje jednak przydzielone zadanie nie do wykonania. Rozwiązanie niemieckiego szyfru maszynowego, który funkcjonuje od lipca 1928 roku – Enigmy. O karierze uniwersyteckiej nie ma już mowy.
Po wielu skomplikowanych obliczeniach, przy wykorzystaniu materiałów i zdjęcia Enigmy, przekazanych przez kpt. Gustave Bertranda – szefa francuskiego radiowywiadu, sukces nadchodzi w ostatnich dniach 1932 roku. Kod maszyny jest złamany!

W czasie wojny
W 1934 roku Rejewski żeni się z Ireną Lewandowską, wkrótce rodzą się ich dzieci: syn Andrzej i córka Janina. Rodzina pozostaje w Bydgoszczy.
W Warszawie polscy matematycy (Rejewski, Zygalski i Różycki - znów w komplecie) nadal zmagają się z Enigmą. Maszyna jest wciąż udoskonalana, sposoby przekazu - wciąż komplikowane. Mimo utrudnień szyfr jest nadal czytany. W 1938 roku Marian Rejewski otrzymuje Złoty Krzyż Zasługi nadany przez prezydenta Rzeczypospolitej.
25 lipca 1939 r. wobec narastającej sytuacji zagrożenia ze strony Niemiec dochodzi do historycznego spotkania. W podwarszawskich Pyrach przedstawicielom wywiadów: angielskiego i francuskiego, zostają wręczone egzemplarze Enigmy wykonane w Polsce. Strony postanawiają wspólnie pracować nad dalszym łamaniem kodu.
Rozpoczyna się wojna. Zmobilizowany Rejewski (przez cały czas był on pracownikiem cywilnym) już 6 września zostaje ewakuowany i 10 dni później przekracza wraz ze swoimi kolegami granicę rumuńską. Polscy kryptolodzy wznawiają działalność we Francji w październiku. Przez kolejnych dziewięć miesięcy, w oparciu o trzy ocalone egzemplarze Enigmy łamią wiele tysięcy depesz, dostarczając aliantom bezcennych informacji. Z chwilą zajęcia Francji przez Niemcy zmuszeni są do kolejnej ewakuacji aż do Algieru. W październiku 1940 roku powracają do nie okupowanej części Francji, gdzie pracują przez kolejne dwa lata. W pełnej konspiracji odczytują kolejne depesze. W styczniu 1942 roku ginie Jerzy Różycki wracający statkiem ze spotkania w Algierze.
10 miesięcy później Niemcy zajmują resztę Francji, grupa polskich kryptologów przeżywa kolejną ewakuację. Rejewski i Zygalski zostają aresztowani w trakcie przekraczania granicy francusko-hiszpańskiej. Z więzienia wydostają się dzięki interwencji Polskiego Czerwonego Krzyża, Brytyjczycy umożliwiają im przedostanie się do Gibraltaru, skąd w lipcu 1943 roku trafiają do Anglii.

Referent i kasjer
Marian Rejewski znów kieruje swoją grupą kryptologów. Jednak Anglicy nie dopuszczają go do zaawansowanych już prac nad Enigmą. Między innymi nie wierzą do końca w to, że aresztowani Polacy, w czasie pobytu w obozach i więzieniu nie zdradzili sekretu „złamania" Enigmy. Awansowany do stopnia porucznika Rejewski do lutego 1946 roku łamie kolejne kody, tym razem niemieckiej policji i SS. Informacje są bardzo ważne, ale matematyk nie może zrozumieć dlaczego nie pozwala mu się na kontynuowanie prac nad Enigmą.
21 listopada 1946 roku Rejewski wraca do Polski, gdzie czekają na niego żona, dzieci i rodzice. Rozpoczyna się trudny okres. Kłopoty z mieszkaniem nie pozwalają na podjęcie pracy uniwersyteckiej. Latem 1947 roku umiera jego syn Andrzej. Od lutego Marian Rejewski pracuje w bydgoskich zakładach Kabel Polski jako referent działu zbytu. Interesuje się nim jednak Urząd Bezpieczeństwa. Zmuszany do zmiany pracy jest m.in. referentem finansowym i kasjerem w Związku Branżowym Spółdzielni Drzewnych i Wytwórczości Różnej.

Odebrać medal
W lutym 1967 roku przechodzi na rentę, później - emeryturę. Nie obawiając się już utraty pracy spisuje swoje wspomnienia, ale jedynie w formie maszynopisu. Na początku lat 70. gen. Gustave Bertrand wydaje książkę, w której opisuje sukces grupy Rejewskiego. Polacy są zdumieni, Zachód bardzo zakłopotany...
Rejewski staje się popularny. Rząd PRL przyznaje mu Krzyż Oficerski Orderu Odrodzenia Polski w 1978 roku, a Minister Obrony Narodowej - Srebrny Medal za Zasługi dla Obronności Kraju. Marian Rejewski ma na swoim koncie jeszcze jedno odznaczenie – brytyjski War Medal 1939 -1945, ustanowiony przez króla Jerzego VI, przyznany w 1948 roku. Wtedy jednak polski matematyk nie mógł opuścić granic kraju...
Marian Rejewski umiera na zawał serca 13 lutego 1980 roku. Zostaje pochowany na warszawskich Powązkach w asyście Kompanii Honorowej WP.
W lipcu 2005 roku w Londynie Janina Sylwestrzak odbiera z rąk gen. sir Michaela Walkera War Medal w imieniu swojego ojca.

Wojciech Deluga

wyślij znajomemu

Dodaj artykuł do: