Niepodległość

„Ofiara, jaką Polska musiała złożyć za wolność swoją da się ująć wśród innych strat cyfrą 1 809 228 budynków gospodarczych i mieszkalnych zniszczonych w miastach, wsiach i dworach, w tym około 530 tys. gospodarstw rolnych spalonych i ponadto około 800 tysięcy rodzin zrujnowanych całkowicie, lub częściowo.
Od brzegów Niemna po zagłębie węglowe, od szczytów Karpat po jeziora mazurskie przelewały się armie niemieckie, rosyjskie i austriackie. Od sierpnia 1914 do listopada 1918 ogniem i mieczem niszczące ziemie polskie, aż wreszcie najazd bolszewicki w roku 1920 krwawo przypieczętował to dzieło zniszczenia i rabunku.(...) Według obliczeń rzeczowe straty w budynkach do lata 1919 roku wyniosły na terenie Polski 14 miliardów franków złotych."
(Fragment raportu inż. Henryka Dudka -  prezesa Okręgowej Dyrekcji Robót Publicznych, byłego wiceministra Robót Publicznych, zamieszczony w księdze pamiątkowej - „10-lecie Polski Odrodzonej 1918-1928”, Kraków, Warszawa 1928)

*

Okres odbudowy państwa polskiego łączy się ściśle z nazwiskiem Józefa Piłsudskiego. Germanizowane i rusyfikowane przez zaborców państwo polskie przetrwało w sercach i umysłach Polaków. Zabory, ograniczenia, więzienia, zakazy i nakazy nie złamały ducha polskości wielu pokoleń pozostających w niewoli.

W 1905 roku Józef Piłsudski znalazł się w Japonii proponując w zamian za utworzenie „siły wojskowej" dywersji polskiej na dalekim wschodzie Rosji. Znalazł się tam również Roman Dmowski, starający się zniweczyć tę misję. Miał nadzieję, że lojalność Polaków w obliczu konfliktu rosyjsko-japońskiego, spowoduje duże ustępstwa cara i w rezultacie może doprowadzić do odrodzenia suwerennej Polski.
Jeszcze w tym samym roku Piłsudski organizuje Związki Walki Czynnej, przekształcone wkrótce w Związki Strzeleckie na terenie zaboru austriackiego. Dzieje się to za zgodą tamtejszych władz wojskowych, które zamierzają wykorzystać te siły w zbliżającej się wojnie z Rosją. Związki te stały się formalną szkołą wojskową, w której Piłsudski szkolił młode pokolenie - w posłuszeństwie wobec jego osoby, w sztuce walki - dla przyszłej Polski. Później młodzieńcy ci stali się zalążkiem Legionów i legendarnej 1. Brygady.
Wypadki I wojny światowej, utrata nadziei na całkowite i szybkie zwycięstwo Niemiec, załamanie się potęgi wojskowej Austrii i kłopoty z sąsiadami doprowadziły do zaskakującego wydarzenia. 5 listopada 1916 roku na Zamku Królewskim w Warszawie, gen Beseler odczytał w imieniu cesarzy Niemiec i Austrii akt niepodległości dla Polski. Na zakończenie uroczystości niemiecka orkiestra wojskowa odegrała... hymn Polski! Akt ten szybko stał się iluzją. Niemcy pragnęli jedynie włączyć resztę Kongresówki w obszar Rzeszy, jako państewka podobnego do Bawarii czy Saksonii.
W 1917 roku wypadki po rewolucji w Rosji doprowadziły do zmiany stosunku nowych władz do wojny. 30 marca 1917 roku Tymczasowy Rząd Rosyjski wydaje proklamację do Polaków, zapowiadając utworzenie państwa polskiego na ziemiach zaludnionych przez Polaków.
O potrzebie państwa polskiego mówi również prezydent Stanów Zjednoczonych Wilson, choć są to jedynie gesty dobrej woli. W obliczu tych wydarzeń w kołach politycznych mówi się o odrodzonym państwie coraz głośniej, wydając petycje, poszukując sojuszników wśród zaborców.

Tymczasem Piłsudski tworzy tajną Polską Organizację Wojskową (POW) jako kadrę polskiego wojska, które użyć będzie można w dalszej walce przeciwko Niemcom. Rezygnuje ze stanowiska w Tymczasowej Radzie Stanu, której Niemcy mimo wcześniejszego aktu niepodległości nie chcieli nadać żadnych kompetencji. W rezultacie zostaje aresztowany 22 lipca 1917 roku wraz z pułkownikiem Sosnkowskim. Wobec wcześniejszych zapewnień Niemców wydarzenie to staje się skandalem na skalę międzynarodową.
7 listopada 1918 roku powstaje Rząd Ludowy Lubelski. Wobec Niemców Rada Regencyjna wysuwa stanowcze żądanie uwolnienia komendanta Piłsudskiego. Wypadki w Niemczech i zagrożenie ze strony rewolucji w samym Berlinie sprawiają, że decyzja o uwolnieniu zostaje podjęta.
11 listopada 1918 roku Piłsudski przybywa do Warszawy. Rząd Ludowy Lubelski oddaje się natychmiast do jego dyspozycji. Po kilku dniach Rada Regencyjna robi to samo...

*

„Drodzy rodacy!
Dzień 11 listopada należy do rocznic, które budzą we mnie szczególnie liczne i żywe wspomnienia. Stają mi w oczach ponure cele więzień fortecznych w Szpandawie i Wesel, ciężkie więzienie Najwyższego Sądu Wojennego w Magdeburgu, gdzie spędziłem w zupełnej samotności rok z górą, zanim zostałem niespodziewanie w pewien dzień sierpniowy 1918 roku przeprowadzony do cytadeli magdeburskiej, by ostatnie miesiące niewoli przeżyć wspólnie z Józefem Piłsudskim.
Stają mi w oczach niezwykłe obrazy ulic Berlina, zapełnionych po brzegi zrewoltowanymi tłumami, przeżywam ponownie niezapomnianą chwilę, gdy nadeszła wiadomość o decyzji zwolnienia nas. Przeżywam ponownie nasz wyjazd do Polski, powitanie Piłsudskiego w Warszawie i triumfalną jazdę wzdłuż tych samych ulic, którymi przed półtora rokiem wywożono nas pod eskortą do więzień niemieckich. (...)
Pierwsze tygodnie pracy u podstaw odradzającego się państwa polskiego, warunki wobec których znaleźli się wówczas ludzie postawieni u steru spraw państwowych mogą być porównywane do jakowejś Niagary zagadnień nie cierpiących zwłoki, nierzadko ciężkich, jak głazy spadające na głowę nieustającym strumieniem w takiej ilości, że na przestrzeni godzin trzeba było załatwiać i wykonywać to, co w warunkach normalnych musiałoby zająć długie miesiące."
(Fragmenty przemówienia na święcie niepodległości w Montrealu w  listopadzie 1950 roku generała Kazimierza Sosnkowskiego)

*

„Pierwsze dziesięciolecie, które upłynęło od chwili odzyskania niepodległości naszego państwa niech będzie podnietą do jeszcze więcej wzmożonego, zgodnego wysiłku całego narodu, dzięki któremu musimy zbudować mocarstwową potęgę Rzeczypospolitej, szczęście i dobrobyt wszystkich jej obywateli."
(Odręczne pismo prezydenta Rzeczypospolitej prof. Ignacego Mościckiego dla wydawnictwa „10-lecie Polski Odrodzonej - Księga Pamiątkowa 1918-1928”, Kraków, Warszawa 1928)

*

„Bardzo niewiele wody upłynęło w Wiśle od owych czasów powszechnego entuzjazmu, a stary upiór polskiej niezgody zaczął rzucać swój cień na dźwigające się do nowego życia państwo nasze. Patrzyłem z bliska na ówczesne wysiłki Piłsudskiego, zmierzające do utworzenia rządu koalicyjnego. Byłem przekonany, że pierwszy rząd niepodległej Polski, powołany do odbudowy zrębów państwowych powinien być rządem współpracy i harmonii narodowej. Niewątpliwie koalicja stronnictw była w warunkach ówczesnych najlepszą formą rządów, przynajmniej do czasów przeprowadzenia wyborów do izb ustawodawczych, a nawet do chwili zakończenia wojen o granice Polski, które się już w owym czasie rozpoczynały i u wschodniej, i u zachodniej jej ściany. Niestety wszelkie próby i perswazje Piłsudskiego rozbiły się o nadmierną ilość stronnictw, o ich nieustępliwość wzajemną, o wygórowane pretensje, dotyczące podziału władzy i tek rządowych."
(Fragmenty przemówienia na święcie niepodległości w Montrealu w listopadzie 1950 roku generała Kazimierza Sosnkowskiego)

Wojciech Deluga

---
Materiały wykorzystane do powstania tego artykułu pochodzą ze zbiorów Instytutu Polskiego i muzeum im. gen. Sikorskiego w Londynie.

wyślij znajomemu

Dodaj artykuł do: