BBC i PRL

20 lipca 1967 roku w programie Sekcji Polskiej nadano wywiad Zbigniewa Błażyńskiego z ówczesnym ministrem szkolnictwa PRL prof. Henrykiem Jabłońskim, przebywającym w tym czasie z wizytą w Wielkiej Brytanii. Rozmowa dotyczyła polsko-brytyjskiej współpracy w dziedzinie szkolnictwa, nauki i kultury. W tym samym roku BBC obszernie relacjonowało – wielki wkład wniósł w tym przypadku Józef Biliński – wizytę w Wielkiej Brytanii Adama Rapackiego, który jako pierwszy minister spraw zagranicznych PRL odwiedził ten kraj. Pod koniec lat 60. na „falach Londynu” dziennikarskim indagacjom zaczął poddawać się również ówczesny redaktor naczelny tygodnika „Polityka” Mieczysław Rakowski. Był on jednym z nielicznych przedstawicieli PRL-owskiego establishmentu mówiących płynnie po angielsku i dlatego później wypowiadał się także w programach radiowych BBC nadawanych po angielsku. Pierwszego wywiadu Sekcji Polskiej udzielił w maju 1968 roku podczas odbywającego się w Londynie sympozjum opiniotwórczych mediów. Tygodnik „Polityka” uważany był przez dziennikarzy BBC za stosunkowo wyważony i liberalny. W programach Sekcji Polskiej wielokrotnie powoływano się na ten tygodnik i cytowano fragmenty zamieszczanych w nim artykułów. W związku ze swoimi kontaktami z BBC Rakowski nigdy nie spotkał się w Polsce z żadną krytyką. Wywiadów Sekcji Polskiej udzielał na własną rękę. Jak stwierdził w książce „Lata, listy, ludzie…”, nigdy nikogo nie pytał o zgodę.

W bloku komunistycznym Polska była tym krajem, w którym ludzie mogli słuchać programów BBC nie obawiając się prześladowań ze strony Służby Bezpieczeństwa. Zdarzały się oczywiście przypadki zadenuncjowania kogoś za słuchanie programów Sekcji Polskiej, ale władze prawdopodobnie nie brały ich zbyt poważnie. Niemniej w tamtych latach ich stosunek do BBC był nadal bardzo ostrożny. Najlepszym tego przykładem są wspomnienia Konrada Syropa, który będąc dyrektorem Serwisu Środkowoeuropejskiego BBC odwiedził Polskę na początku lat 70.: „Spotkałem się z szefem działu programów dla zagranicy Polskiego Radia (…) Spieraliśmy się ostro przez jakieś dwie godziny. Zarzucał mi wtrącanie się w wewnętrzne sprawy Polski. Zapytałem o przykłady. Te, które mi podał, były pozycjami z serwisu informacyjnego. Rozmowę zakończyliśmy w porze lunchu. Zaprosił mnie więc do jakiejś drogiej restauracji. Była wódka i mój rozmówca szybko się wstawił. Potem odwiózł mnie do hotelu i przed pożegnaniem powiedział: Mówi pan po polsku, więc się pan nie zgubi. My też pana nie zgubimy, bo mamy te najnowsze zabawki od Amerykanów”.

W maju 1979 roku na zaproszenie ówczesnego prezesa Komitetu ds. Radia i Telewizji Macieja Szczepańskiego oficjalną wizytę w Polsce złożyli Dyrektor Generalny Światowego Serwisu BBC Gerard Mansell i Dyrektor Serwisu Środkowoeuropejskiego BBC Noel Clark. W czasie rozmów Mansell zaproponował zorganizowanie w Warszawie wystawy BBC z okazji 40-lecia Sekcji Polskiej i 40. rocznicy wybuchu II wojny światowej. Ekspozycja, którą proponowali Brytyjczycy, miała być pierwszą – jeśli nie liczyć stoiska informacyjnego w Poznaniu – prezentacją dorobku BBC, zorganizowaną za Żelazną Kurtyną. Historia wystawy „BBC w latach II wojny światowej i pokoju”, wystawy, która się nigdy nie odbyła, to zarazem historia najpoważniejszego incydentu, jaki kiedykolwiek nastąpił w kontaktach władz PRL z British Broadcasting Corporation.

Początek wystawy został zaplanowany na 1 września 1979 roku. 31 sierpnia Noel Clark został wezwany przez dyrektora Wydziału Spraw Zagranicznych Radiokomitetu Jerzego Tepli, który poinformował przedstawiciela BBC, że wystawa zostaje „odroczona” ponieważ strona polska nie może zaakceptować pewnych materiałów. Przedmiotem kontrowersji stały się trzy fotografie przedstawiające generałów Sosnkowskiego, Andersa i Maczka oraz polskie oddziały w Szkocji wraz z widocznym drogowskazem, który wskazywał drogę do Warszawy, Wilna i Lwowa. Władzom nie podobał się również przygotowany specjalnie na tę okazje film dokumentalny Jana Krok-Paszkowskiego (ówczesnego dyrektora Sekcji Polskiej). Przedstawiając najważniejsze wydarzenia wojenne, omawiane w programach BBC, autor wspomniał również o zbrodni katyńskiej. Były dyrektor generalny BBC Sir Hugh Greene, który był wówczas w Warszawie wyraził przekonanie, że decyzja o odwołaniu wystawy, została podjęta na bardzo wysokim szczeblu. Za kulisami wydarzeń mówiło się o proteście Ambasady ZSRR w Warszawie. Czy rzeczywiście Rosjanie w ostatniej chwili zmusili władze PRL do odwołania wystawy? Jeśli tak, to celem tej akcji prawdopodobnie było upokorzenie liberalnego skrzydła we władzach PRL, które okazywało pragnienie większego otwarcia na Zachód, jak również przypomnienie Zachodowi, że to Moskwa, a nie Warszawa określa w tej części świata dopuszczalne granice odprężenia.

W okresie stanu wojennego, jak również przez pewien czas po jego zakończeniu ludzie z kręgu Jaruzelskiego odmawiali udzielania wywiadów Sekcji Polskiej BBC. Jak twierdzi Jerzy Urban, w kręgach rządowych obowiązywała niepisana zasada nieudzielania wywiadów polskojęzycznym rozgłośniom z zachodu. Zmiana nastąpiła dopiero w 1985 roku, po dojściu do władzy Michaiła Gorbaczowa, co rozpoczęło stopniową transformację życia politycznego w Europie Wschodniej. Właśnie w 1985 roku w programie Sekcji Polskiej znalazła się wypowiedź dyrektora Departamentu Więziennictwa w Ministerstwie Sprawiedliwości PRL, choć powód nie był dla władz najbardziej fortunny. Chodziło o torturowanie więźniów po buncie w jednym z zakładów karnych. Wywiad ten był pierwszym, jakiego przedstawiciel reżimu udzielił Sekcji Polskiej BBC od momentu wprowadzenia stanu wojennego.

W lutym 1987 roku do Wielkiej Brytanii przybył ówczesny rzecznik prasowy polskiego rządu Jerzy Urban. Podczas wizyty podejmowany był również przez dyrekcję Serwisu Światowego BBC. Dzięki umiejętnym zabiegom ówczesnego dyrektora Sekcji Polskiej Krzysztofa Pszenickiego Jerzy Urban zgodził się udzielić wywiadu Polskiemu Serwisowi. Nastąpił kolejny przełom. Od tej chwili bowiem i Urban, i inni przedstawiciele władz PRL zgadzali się już rozmawiać z dziennikarzami BBC. Mniej więcej w połowie lat 80. rząd brytyjski zaczął wywierać naciski na polskie Ministerstwo Spraw Zagranicznych, by zaniechano zagłuszania programów radiowych BBC. Ostatecznie przed wyjazdem Urbana do Londynu zdecydowano, że strona polska zażąda zakończenia zagłuszania i przeprowadzi niezbędne negocjacje z Rosjanami. Zaplanowano również przeprowadzenie w tej sprawie dodatkowych rozmów polsko-brytyjskich na szczeblu rządowym. Podczas pobytu w Londynie Jerzy Urban zorientował się jednak, że wobec silnego nacisku miejscowej opinii publicznej proponowanie przez Polaków jakichkolwiek negocjacji byłoby już stanowiskiem mocno anachronicznym. W tej sytuacji podczas rozmowy z Ministrem Stanu w Foreign Office Timothy Rentonem Urban zdecydował się przekroczyć granice upoważnienia i oświadczył w imieniu polskiego rządu, że jest on gotowy zaprzestać zagłuszania bez żadnych dodatkowych warunków. Renton, uzyskawszy zgodę Urbana, ogłosił to w Parlamencie. Zagłuszanie programów Sekcji Polskiej BBC zostało przerwane 1 stycznia 1988 roku.

Ostatnim w historii PRL wydarzeniem związanym z BBC była wystawa „Tu mówi Londyn – 50 lat Polskiej Sekcji BBC”, którą między 26 września i 9 października 1989 roku zaprezentowano w galerii Dziekanka, a potem również w Instytucie Brytyjskim. Nikt nie próbował jej odwołać. Było to już przecież po rozmowach Okrągłego Stołu, a jak wiadomo na czas dłuższy przed ich inauguracją dziennikarzom Sekcji Polskiej udało się zorganizować szereg radiowych dyskusji, w których uczestniczyli zarówno ludzie z kręgu władz PRL, jak i przedstawiciele opozycji.
Piotr Chróściel

Zdjęcie: Warszawa, sierpień 1979 roku. Tuż przed odwołaniem wystawy BBC. Od lewej Karol Małcużyński junior (wówczas współpracownik BBC), Jan Radomyski, Ewa Krok-Paszkowska (żona ówczesnego dyrektora Sekcji Polskiej Jana Krok-Paszkowskiego), były Dyrektor Generalny BBC Sir Hugh Carlton Greene, Noel Clark, nn, Michael Williams. (fot.: z archiwum autora)

wyślij znajomemu

Dodaj artykuł do: