Powtórka z historii?

Deportowano setki tysięcy Polaków z rejonów pogranicznych, dziesiątki tysięcy rozstrzelano. Nie jest tajemnicą, że od czasu rozpadu Związku Sowieckiego sposób rządzenia Białorusią niewiele się zmienił i jej prezydent często sięga do przykładów sowieckich przy rozwiązywaniu problemów, które przed nim się piętrzą. Gdy w latach dwudziestych ubiegłego wieku władzom sowieckim zaczęło zależeć na wykorzystaniu społeczności polonijnej w ZSSR jako broni ideologicznej przeciwko II Rzeczpospolitej, przystąpiły one do tworzenia polskiej autonomii narodowościowej (Dzierżyńszczyzna na Białorusi i Marchlewszczyzna na Ukrainie), dającej duże możliwości rozwoju języka polskiego, ale głównie mającej na celu stworzenie „polskiego społeczeństwa socjalistycznego”.

Teraz, gdy wielu obserwatorów dziwi zaciętość walki władz białoruskich o opanowanie Związku Polaków na Białorusi, trzeba zastanowić się, czy celem tego na przyszłość nie jest projekt użycia go do walki z Polską, tak, jak władze sowieckie chciały użyć „polskiego społeczeństwa socjalistycznego” do walki z II Rzeczpospolitą. Jest to o tyle prawdopodobne, że Łukaszenka zdaje sobie zapewne sprawę z tego, iż jego możliwości są dosyć ograniczone, a jedynym atutem w rozgrywce może być właściwie tylko los 400 tysięcy polskich zakładników. Aby mieć jakikolwiek wpływ na Polonię białoruską, musi znaleźć powolną sobie grupę Polaków, która popierałaby jego pretensje i żądania. Do tej roli zamierza wykorzystać opanowany przez siebie Związek Polaków na Białorusi. Łukaszence zależy na ograniczeniu działalności białoruskich opozycjonistów znajdujących się w Polsce, niedopuszczeniu do stworzenia radiostacji nadającej programy w języku białoruskim, zniesieniu zakazu wjazdów jego politykom, ale to nie są chyba sprawy najważniejsze. Każdy dyktator stara się tworzyć wrażenie zagrożenia z zewnątrz, gdy jest mu to potrzebne i tym samym odwrócić uwagę społeczeństwa od problemów wewnętrznych.

Motorem antypolskiej działalności Łukaszenki jest też poczucie osaczenia i to, że niemal we wszystkim widzi zagrożenie dla swej pozycji. Świadczyłaby o tym ciągła rozbudowa ochrony osobistej, reorganizacja KGB i obsadzenie tej organizacji swoimi ludźmi, co z kolei świadczy o utracie zaufania do Rosjan, którzy dotychczas nią kierowali, wreszcie niemal całkowita likwidacja niezależnej prasy oraz organizacji społecznych i oświatowych, niepodporządkowanych władzy. Czy ma to coś wspólnego z coraz częstszymi doniesieniami, że Putin po połączeniu Białorusi z Federacją Rosyjską planuje zostać prezydentem tego nowego tworu, nie mogąc zostać prezydentem Rosji na okres trzeciej kadencji – trudno powiedzieć. Trzeba jednak pamiętać, że Łukaszenka sam miał ambicje zostania prezydentem Federacji Rosyjskiej po włączeniu do niej Białorusi i ochłódł na pewien czas w swych zamiarach zjednoczeniowych, gdy Rosjanie wybili mu to z głowy. Być może tych ambicji się nie pozbył, ale słuchając – może tylko plotek – o planach Putina dla jego otoczenia, zdał sobie sprawę, że wprowadzenie ich w życie oznacza koniec jego kariery jako prezydenta. Z tych powodów nie myślę, że antypolskie akcje Łukaszenki są wynikiem jakiegoś ustalenia rosyjsko-białoruskiego.

Działalność Łukaszenki wymaga dokładnego śledzenia. Pamiętając o przykładzie sowieckim, wiemy, że po krachu eksperymentu polonijnego, nastąpiły w Związku Sowieckim ogromne prześladowania ludności polskiej. Czy po krachu polityki Łukaszenki prześladowania nie spotkają Polaków na Białorusi, chociaż oczywiście nie w takim zakresie? W latach trzydziestych prześladowania poprzedziły ataki prasowe i radiowe. Zaniepokoił mnie więc reportaż Jurija Prakopau, nadany przez białoruską telewizję, o którym doniósł „Dziennik Polski” z 27 lipca. Wysuwa on oskarżenia podobne do tych, których użyła prasa sowiecka niemal sto lat wcześniej. Mówiła o powiązaniach polskiego wywiadu z organizacjami na terenie Białorusi oraz o działalności polskiego wywiadu w szerszym zakresie i mobilizacji współpracowników wśród Polaków zamieszkujących Białoruś. Przygotowawszy grunt zaczęła pisać, że Polacy to element niepewny, w końcu, że bezpieczeństwo Republiki Białoruskiej wymaga rozprawy z tym elementem. Represje w stosunku do Polaków przeprowadzono w sposób tak drastyczny i okrutny, że wyróżniały się one nawet na tle całokształtu terroru stalinowskiego w późniejszych latach. Oczywiście te represje wtedy zostały zaplanowane i nakazane z Moskwy i były kontynuacją polityki rosyjskiej w stosunku do Polaków na Kresach z okresu po powstaniach w XIX wieku. Obecna Białoruś niewiele się różni od Białorusi sowieckiej, a Łukaszenka żywi niechęć do Polaków z tych samych, co Rosjanie powodów.

Rozpoczęta przez Łukaszenkę wojna o podporządkowanie Związku Polaków na Białorusi, przy nieobliczalności jej prezydenta, może grozić dużymi konsekwencjami, tym bardziej że zainteresowana nią jest też pewno Moskwa. W II Rzeczpospolitej doceniano znaczenie Polonii w Związku Sowieckim, gdyż tam zamieszkiwała największa w Europie polska mniejszość, która miała przed rewolucją mocną pozycję ekonomiczną, polityczną i kulturalną. Polska była zainteresowaną w dalszym istnieniu licznej i wpływowej Polonii w ZSSR, szczególnie na Białorusi i Ukrainie, która w okresie pokoju mogła być realną siłą zdolną do zrównoważenia dezintegracyjnych tendencji mniejszości narodowych w II Rzeczpospolitej. Tendencje te znalazły swój wyraz w 7. punkcie traktatu ryskiego. Niestety, sytuacja się zmieniła i o wpływach czy interesach Polski na wschodzie oraz o losie mieszkających tam Polaków niewielu polityków polskich dziś myśli. Niepokojącym jest, że nasilenie kampanii antypolskiej na Białorusi nastąpiło w końcowym okresie istnienia obecnego rządu polskiego i początkowym kampanii wyborczej, gdy sprawą stosunków polsko-białoruskich nie będzie komu się zajmować.
Romuald Wernik

wyślij znajomemu

Dodaj artykuł do: