Zmienił oblicze Ziemi. Całej Ziemi

Śmierć papieża XX wieku ogłosiły w Londynie dzwony katedry westminsterskiej. Programy telewizyjne nie zostały przerwane, by podać wiadomość o śmierci Jana Pawła II. Dopiero w kilkanaście minut później nadano specjalne wydanie wiadomości BBC. Dziennikarze byli dobrze przygotowani. Bezpośrednie relacje płynęły z Rzymu i Krakowa. Reportaż filmowy mówił o najważniejszych dokonaniach Ojca Świętego, o jego podróżach, dobrych kontaktach z młodzieżą, zasługach dla obalenia komunizmu.
 Ale nawet wtedy, tuż po śmierci Jana Pawła II nie zapomniano o tym, że był – jak mówiono – papieżem konserwatywnym, który nawet w obliczu AIDS opowiadał się przeciwko używaniu środków antykoncepcyjnych. To zapewne spowodowało – mówił komentator – że papież, który z przekonań był pacyfistą i zawsze opowiadał się przeciwko wojnie, nie otrzymał Pokojowej Nagrody Nobla.

 Potem było normalne w takich sytuacjach oddawanie hołdu zmarłemu. Pałac Buckingham wydał oświadczenie stwierdzające, że królowa Elżbieta II wyraża „głęboki żal” z powodu śmierci Jana Pawła II i przypomina jego „niestrudzone wysiłki na rzecz pokoju i dobra na świecie”. Spotkali się dwukrotnie. Po raz pierwszy w czasie pielgrzymki Ojca Świętego do Wielkiej Brytanii w 1982 r. i w 2000 r. w Watykanie.
 Premier Tony Blair powiedział: „Świat stracił religijnego przywódcę, który był czczony przez ludzi różnych wyznań, a także niewierzących. Był inspiracją, niezwykłym człowiekiem wiary, godności i odwagi”. Rząd nie ogłosił żałoby narodowej. Trudno się zresztą temu dziwić – katolicy stanowią tu zaledwie kilkanaście procent wyznawców, a religią o statusie religii państwowej jest anglikanizm.
 Kardynał Cormac Murphy-O’Connor, głowa Kościoła katolickiego Anglii i Walii, nie ma jednak wątpliwości, że świat stracił „jednego z najwybitniejszych papieży w dwutysięcznej historii chrześcijaństwa”. W niedzielę 2 kwietnia w katedrze westminsterskiej odprawiona została, po łacinie, msza żałobna. Kościół był wypełniony po brzegi. Wiele osób musiało stać na zewnątrz. Wśród wiernych była żona premiera Cherrie i minister spraw wewnętrznych John Reid; obydwoje praktykujący katolicy.
 W poniedziałek odprawione zostało nabożeństwo ekumeniczne. Przybyli na nie: książę Karol - jako przedstawiciel królowej, premier Tony Blair, przywódcy opozycji Michael Howard i Charles Kennedy, przedstawiciele innych wyznań, w tym arcybiskup Canterbury dr Rowan Williams, który nazwał Jana Pawła II „przyjacielem Kościoła anglikańskiego”. Msza św. w intencji zmarłego papieża będzie odprawiana w katedrze codziennie, aż do pogrzebu.
 
 Wiadomość o śmierci Jana Pawła II nadeszła z Rzymu po godzinie ósmej wieczorem, kiedy pierwsze wydania gazet, przeznaczone na prowincję, zwłaszcza tzw. tabloidów, były już gotowe.
 W rezultacie w drugim wydaniu pośpiesznie niektóre pisma zamieszczały na pierwszej stronie tę wiadomość i nie była ona dominująca. „News of the World” za „wydarzenie dnia” uznał plotkę o tym, że książę Harry zdradza swoją dziewczynę, a „Express on Sunday” wcisnął wiadomość o śmierci papieża w kąt pierwszej strony. Widać redaktorzy tego pisma nie wysłuchali krytycznych uwag, skierowanych pod ich adresem w sobotnim telewizyjnym przeglądzie prasy, gdzie brak wiadomości o umierającym Ojcu Świętym uznano za wielki błąd.
 Inne pisma potrafiły zareagować we właściwy sposób. Wiele gazet zamieściło dodatkowe wkładki ze znakomitym serwisem zdjęciowym poświęcone życiu. Na pierwszych stronach zamieszczano najczęściej ogromne zdjęcie papieża, czasem tylko z króciutki podpisem – stanowiło to wstęp do kilku, a nawet kilkunastu stron wydań specjalnych.
 „Express”, popularny wśród starszej generacji, sympatyków Partii Konserwatywnej, a więc chyba jedynej grupy społecznej w społeczeństwie brytyjskim, która (jeszcze) chodzi do kościoła, dokonał świadomego wyboru – widocznie w ten sposób stara się przypodobać swym anglikańskim czytelnikom, w redakcyjnym komentarzu skupiając się raczej na politycznej, a nie religijnej roli Jana Pawła II, o którym pisze, że „dokonał więcej w tym, by zmienić świat niż jakakolwiek inna osoba współczesna”.
 
 Cała poważna prasa przez trzy dni wiele miejsca poświęciła Janowi Pawłowi II. Poza relacjami bieżącymi – z wydarzeń w Watykanie, z tego, co dzieje się w Polsce i w innych krajach – zamieszczono dokładne życiorysy zmarłego; wiele pisano o jego podróżach po świecie, dialogu ekumenicznym, a także o jego politycznej roli. Nikt nie ma wątpliwości: gdyby nie Jan Paweł II, komunizm może nie przetrwałby, ale dogorywał znacznie dłużej. „Wciąż czekamy na historyków, by mogli zbadać jaka była rola polskiego papieża w tych wydarzeniach, bo przecież od dawna wiadomo, że Watykan jest jednym z głównych rozgrywających na arenie międzynarodowej” – pisze Alan Hamilton na łamach „Timesa” (02.04).
 Gazety przypomniały pierwszą podróż papieża do Polski w 1979 r. i słynne słowa wypowiedziane w Warszawie: „Niech Duch Święty odmieni oblicze Ziemi. Tej Ziemi”. Roger Boyes („Times”, 02.04) nie wyklucza, że papieska inspiracja dla polskiej rewolucji mogła sprowokować KGB do próby zamachu na Jego życie, co zresztą – jak przyznaje autor – nigdy nie zostało udowodnione. Pomimo niekwestionowanej roli papieża w obaleniu komunizmu, to przemiany 1989 r. – jak pisze dalej Boyes –  rozczarowały go. Dawni poddani imperium sowieckiego zaczęli odchodzić od kościoła. Wyjątek stanowili Polacy, ale i oni słuchali papieża selektywnie. Dla Zachodu bezkrwawa rewolucja miała oznaczać zwycięstwo kapitalizmu. To także nie było zgodne z nauczaniem Jana Pawła II, który w późniejszym wieku wielokrotnie ostrzegał przed materializmem, pogonią za dobrami doczesnymi i apelował o społeczną solidarność.

 Wielu komentatorów podkreślało zasługi Ojca Świętego dla zbliżenia między religiami. „Chrześcijanie, mahometanie i Żydzi zjednoczeni w hołdzie pamięci” – ten tytuł w „Timesie” (04.04) mówił sam za siebie. Dziennikarze przypominali, że był pierwszym papieżem, który przekroczył próg synagogi i odwiedził Izrael (dla Jana Pawła II była to pielgrzymka do Ziemi Świętej). „Po latach braku zaufania – czytamy w „Independent” (03.04) – zasadniczej zmianie uległo podejście katolików do Żydów. Papież przeprosił za antysemityzm w zasadniczym przemówieniu wygłoszonym w Yad Vashem w 2000 r.”. Zwrócił się wtedy do wszystkich chrześcijan z apelem, aby nową przyszłość budować bez antyżydowskich uprzedzeń.  Był też pierwszym papieżem, który wszedł do meczetu i cerkwi prawosławnej. „Potrafił przełamać bariery, które do niedawna wydawały się nie do przekroczenia” – stwierdza na łamach „Independent” Catherine Pepinster, redaktor naczelny katolickiego tygodnika „The Tablet”.
 
 Niełatwe były stosunki Watykanu z Kościołem anglikańskim. Jan Paweł II był pierwszym w historii papieżem, który odwiedził, w 1982 r., Wielką Brytanię. Niewiele brakowało, a do tej wizyty w ogóle by nie doszło – Wielka Brytania była wówczas w stanie wojny z katolicką Argentyną. „Większość społeczeństwa nie chciała Jego przyjazdu – przypomina Alan Hamilton („Times”, 02.04) – ale swym urokiem podbił cały naród”. Nie obyło się bez protestów, zorganizowanych przez zwolenników pastora Paisley’a „wojujących ateistów, zwolenników aborcji i homoseksualistów”, ale gdy po Jego wyjeździe z przeprowadzonego sondażu opinii publicznej wynikało, że większość była zadowolona z tej wizyty. Co uczynił wkrótce potem Jan Paweł II? Odwiedził Argentynę.
 Papież odegrał też ogromną rolę w samym Watykanie. Przed nim – stwierdza „Mail on Sunday” (03.04) – papieże byli postrzegani jako „odlegli i nieistotni. Dopiero On udowodnił, że poważnie traktowana wiara może mieć globalną moc”. W podobnym duchu pisze „Guardian” (04.04): „Jan Paweł II odziedziczył zakurzony, odległy urząd, otoczony aurą tajemniczości i zmodernizował go; w epoce, w której liczą się gwiazdy medialne, sam stał się taką gwiazdą, używając podróży po świecie i środków masowego przekazu, aby nadać nowe znaczenie pojęciu Ojciec Święty”.

 Niektórzy zarzucają Janowi Pawłowi II, że nie potrafił sprostać współczesnym wyzwaniom. Richard Owen („The Times”, 02.04) ma proste wytłumaczenie – był synem polskiej ziemi „więźniem słowiańskiego pochodzenia, człowiekiem swej epoki i miejsca, w którym się urodził”. Wniósł do Watykanu spuściznę polskiego, tradycyjnego Kościoła.
 Dla Owena był człowiekiem pełnym sprzeczności. Z jednej strony, sprzeciwiał się osłabianiu chrześcijaństwa, a z drugiej – opowiadał się za dialogiem z innymi religiami. Był orędownikiem tolerancji i dialogu w sensie zachodnim, ale odrzucał Teologię Wyzwolenia inspirowaną marksizmem. „Starzał się, a ożywiał w kontaktach z młodzieżą, jakby przenosił się w czasy własnej młodości, gdy był sportowcem, narciarzem, piłkarzem, dramatopisarzem i aktorem [...] Brał udział w koncertach muzyki pop, wprowadził do Watykanu na Internet, a jednocześnie ostrzegał katolickich prawników, by nie podejmowali się prowadzenia spraw rozwodowych” – pisze Owen.
 Jak w jednym człowieku mogło się zmieścić tyle sprzeczności? Odpowiedź daje Charles Moore na łamach „Daily Telegraph” (04.04): „Kiedy weźmiemy pod uwagę całe nauczanie Jana Pawła II, widzimy jak nieważne są etykietki liberalny i konserwatywny. Czy papież był prawicowy, gdy sprzeciwiał się antykoncepcji, liberalnej teologii i ordynacji kobiet? Czy też był lewicowy, gdy wypowiadał się przeciw karze śmierci, wojnie w Iraku i nawoływał do abolicji długów [biednych państw]? Po prostu, był kimś zupełnie innym. [...] Kiedy próbuje się ocenić wielkość człowieka, myśli się o różnych jego cechach – dobroci serca, oryginalności umysłu, odwadze, elokwencji, energii i nawet fizycznej sprawności. Jan Paweł II posiadał wszystkie te cechy. Ale też kiedy ze zdumieniem patrzymy na całość, dostrzegamy sprzeczności. Widzimy kogoś kto mówi językiem swojej epoki, ale także mówi coś ponadto, co jest właściwie dla wszystkich epok”.
 Każdy w naukach Jana Pawła II mógł znaleźć coś dla siebie. I nic dziwnego, że – jak pisze „Independent” – Polacy opłakują syna swojej ziemi, a Włosi żegnają ukochanego ojca. Był największym charyzmatycznym chrześcijaninem – podsumowuje dziennik.

Katarzyna Bzowska

wyślij znajomemu

Dodaj artykuł do: