Wiadomości

Tu i Teraz

12/08/2004 21:58:11

Dyskretny urok kłamstwa

Musimy dostosować się do społecznych reguł gry. Publicznie deklarujemy prawdomówność i podkreślamy niechęć do kłamstwa. Jednocześnie mamy świadomość, że kłamstwo jest nieodłącznym elementem relacji międzyludzkich.

Kłamiemy średnio 2 razy dziennie. 61% naszych rozmów ma charakter kłamliwy, 81% to świadome rozmijanie się z prawdą, 19% to przemilczenia, przesada, półprawdy. Częściej posługujemy się kłamstwem w celu uzyskania korzyści psychologicznych niż dóbr materialnych. Chociaż z drugiej strony… Dobrze wszystkim znane Dover było do niedawna testem na prawdomówność. Wielu rodaków na pytanie oficera imigracyjnego o cel przyjazdu odpowiadało: w odwiedziny, turystycznie. Fikcyjne zaświadczenia potwierdzające naukę w szkole językowej, obiegowe adresy i numery telefonów rodziny lub krewnych miały potwierdzać wiarygodność deklaracji. Zdenerwowanie na twarzy, spocone dłonie i nerwowa mimika wzbudzały uśmiech oficerów granicznych. Po otwarciu bagaży okazywało się, że zapasy jedzenia i ubrań wystarczają na kilka miesięcy (a nie tygodni) deklarowanej wycieczki krajoznawczej...

Kłamliwe motyle i ryby-oszustki
Pojęcie kłamstwa nie odnosi się tylko do homo sapiens. Pozbawione trucizny owady przyjmują zabarwienie trujących. Zjawisko to występuje u wielu gatunków ciem i motyli. Na ich skrzydłach znajdują się barwne okrągłe plamy, przypominające oczy. W sytuacji zagrożenia motyl rozkłada skrzydła. Owe oczy odstraszają napastnika, przekonanego, że zaatakował dużego drapieżnika. Pająk ukośnik dopasowuje barwę ciała do koloru kwiatów. Dzięki temu jest mniej widoczny dla owadów, na które poluje, i dla ptaków, dla których sam jest ofiarą.
Niektóre gatunki ryb głębinowych posiadają specjalne wyrostki znajdujące się w okolicach otworu gębowego. Ich zadaniem jest imitowanie małych i łatwych zdobyczy. Ryba antenarius łowi inne na coś, co paradoksalnie nazwałbym wędką. Jest nią dyndający nad jej głową wyrostek, do złudzenia przypominający małego robaka. W ciągu 0,006 sekundy zasysa swą ofiarę, która uwierzyła owemu kłamstwu.
Zwierzęta bywają dobrymi kłamcami, a im wyżej w drabinie ewolucyjnej, tym bardziej wymyślne sposoby oszukiwania.

Kłamstwo niejedno ma imię
Wiele naszych kłamstw to tzw. kłamstwa altruistyczne. Staramy się uzasadnić mówienie nieprawdy w sposób racjonalny, np.

oszczędzeniem komuś cierpienia i przykrości. Czy należy powiedzieć choremu o zbliżającej się śmierci? Wielu z was powie, że nie, bo odbierzemy mu nadzieję, siłę i wolę życia. Z drugiej strony, czy jest to wystarczający powód pozbawienia pacjenta prawa do uporządkowania swojego życia, spisania testamentu, wykorzystania pozostałego czasu według własnego uznania? Taka wiadomość może też być dla wielu bodźcem do zmobilizowania organizmu i do walki z chorobą.
   Większość naszych kłamstw jest mimowolna. Zapytani przez sąsiadkę, jak smakowały nam jej naleśniki, odpowiemy, że wyśmienicie - chociaż wyrzuciliśmy je do kosza po pierwszym kęsie. Są to kłamstwa stojące na straży dobra stosunków społecznych. W tym przypadku kłamię, bo nie chcę nikogo urazić.
   Innych przykładem poświadczania nieprawdy jest tzw. kłamstwo żartobliwe. Dowcipy i psikusy dają możliwość kontroli nad innymi. Żarty wywołują powszechny śmiech, dają poczucie władzy.
   Kłamstwo manipulacyjne służy uzyskaniu określonych korzyści. Wkradam się w czyjeś łaski, aby go kontrolować, realizować własne cele.
Kiedy pragniemy wzmocnić samoocenę lub bronimy się przed utratą twarzy, uciekamy się do kłamstwa egotystycznego. Jest ono częste, bo związane z obrazem naszego "ja". Chcąc uniknąć dezaprobaty i krytyki środowiska, pokazujemy się w mocno wyidealizowanym świetle. Piszemy na przykład barwne, choć nie mające zbyt wiele wspólnego z rzeczywistością curriculum vitae.
   Na koniec kłamstwo destrukcyjne. Jego motywem może być złość, zemsta, zazdrość. Nie daje ono kłamcy niczego. Celem jest tu wyrządzenie szkody drugiej osobie.

Grzegorz Lewandowski